Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 493]

Boekbeschouwing.

De Stichting der nieuwe Doopsgezinde Kerk te Harlingen. Redenen en geschiedkundige mededeelingen daartoe betrekkelijk, door P. Cool, Leeraar bij de Doopsgezinde Gemeente te Harlingen. Harlingen, J.F.V. Behrns. 1858. In gr. 8vo. 64 bl. f : - 60.
De Magt der Liefde. Opgedragen aan allen, die tot de stichting der Gemeente Halle, in Gelderland, medewerkten. Uitgegeven geheel ten voordeele der nieuw gestichte Gemeente. Door A.H.V.D. Hoeve, Predikant te Keppel. Amsterdam, J.H. Gebhard & Comp. 1859. In gr. 8vo. 72 bl. f : - 60.
Twee Tempel-Psalmen, overdacht bij de laatste Godsdienstoefening in het Oude - en de eerste zamenkomst in het vernieuwde Bedehuis der Doopsgezinde Gemeente te Woudsend. Tweetal Gelegenheids-Preken door J.D.V.D. Plaats, Leeraar aldaar. Uitgegeven ten behoeve en voor rekening van de Gemeente. Te Sneek, bij F. Holtkamp. 1859. In gr. 8vo. 48 bl. f : - 25.

De Protestant moge niet kunnen wijzen op prachtige en luistervolle bedehuizen, die ook maar eenigzins de vergelijking kunnen doorstaan met die zijner Roomsch-Catholijke medebroeders, hij behoeft hen daarom nog geenszins te benijden of aan de kracht van zijn eigen beginsel te twijfelen. Het blijkt gedurig onwedersprekelijk, dat hij het goed dezer aarde gaarne over heeft om op eene gepaste wijze den Heer van hemel en van aarde te verheerlijken, zonder daartoe ook maar eenigzins gedrongen te worden door de hoop op toekomstige vergelding. De drie werkjes, welker titels boven deze aankondiging zijn uitgeschreven, leveren er weêr het bewijs van; zij zijn sprekende getuigenissen voor het leven, dat in de gemeente werkt, en het eerste inzonderheid voor de broederlijke liefde, die zoozeer in de verschillende afdeelingen der gezuiverde kerk tot haar regt komt, dat wij de uitwendige éénheid der Roomsch-Catholijke kerk niet behoeven te bewonderen.

[p. 494]

Daarenboven toont het Protestantisme in deze gelegenheidsgeschriften zijne eigenaardige kracht, de krachts des woords. 't Zijn preken en al weêr preken, op teksten gegrond, waarmeê deze kerkbouwingen zijn gevierd; dat toch niemand er om glimlagche of met te hooge ingenomenheid, bij enkele er van, in meêgedeelde beurtzangen de sporen eener meer dan gewone liturgie onderscheide: het woord der prediking zij en blijve ons genoeg, zij en blijve ons het voornaamste!

Maar dan ook met te meer naauwgezetheid op de wijze gelet, waarop dat woord wordt verkondigd, vooral als het eens uitgesprokene waardig wordt geacht om onder de oogen van het publiek in druk te verschijnen! Dan ook geprotesteerd tegen het uitgeven van allerlei preken, waarover de auteur zich vaak schamen mogt, dat hij ze ooit uitgesproken heeft!

Vergunt ons, bij deze gelegenheidsleerredenen niet zoo naauwgezet te zijn! Het afbreken van oude kerken, het stichten van nieuwe, ja zelfs van nieuwe gemeenten, zijn van geschiedkundige beteekenis; het nageslacht wil gaarne van deze dingen weten hoe zij geschied zijn, gelijk de ooggetuige ze zich herinneren wil. Al werd er dan ook nooit meer eene preek uitgegeven, zoo zouden wij eene uitzondering willen maken ten opzigte van de leerredenen betrekkelijk kerkinwijdingen en ze meer als geschiedkundige gedenkteekenen beschouwen. Als zoodanig hebben alle drie de werkjes die wij aankondigen, vrij wat waarde, het eerste vooral door de bijgevoegde geschiedkundige mededeelingen, terwijl het tweede zoo getrouw elke syllabe meêdeelt, die er in 't openbaar bij het stichten der nieuwe gemeente van Halle gesproken is, dat daaruit gemakkelijk al wat tot de geschiedenis er van behoort, is op te maken.

Wat nu de preken zelven aangaat - het zij ons vergund om met een enkel woord den indruk meê te deelen, dien zij op ons maakten. In het volle besef, dat het allermoeijelijkst is, om voor zulke gelegenheden, niet toespraken naar aanleiding van eenige woorden der Schrift, maar leerredenen - die de kracht der Schrift rigten naar de gelegenheid des tijds - te vervaardigen, willen wij aan alle drie de leeraren gaarne de getuigenis geven, dat zij niet ongelukkig geslaagd zijn. Het best bevielen ons de preken van Ds. v.d. plaats, wegens de

[p. 495]

juistheid en puntigheid waarmede hij zijne zaken behandelt. Alle preken geven woorden, maar niet altijd zaken, woorden, nog eens, maar niet altijd gedachten; de zijne zijn vol denkbeelden, die weêr eens op eene eigenaardige wijze zijn voorgesteld en in een kernachtigen stijl zijn uitgedrukt. Ongelukkig was hij, dunkt ons, in de keuze zijner teksten. Een gansche psalm, die vrij wat geëxegetiseerd moet worden, leent zich minder goed voor buitengewone gelegenheden, waarbij de toehoorders niet zoo zeer gestemd zijn, om lange verklaringen aan te hooren; en het valt ook zeer moeijelijk om de zaken, die men dan te zeggen heeft, aan de deelen van den tekst te verbinden. De Heer v.d. plaats heeft dit zoo goed mogelijk gedaan, en ook hierin zijne bekwaamheid getoond, maar hij heeft natuurlijk van Ps. 65 bij de nadere behandeling verscheiden verzen moeten laten liggen, voor welker verklaring hij eenige minuten noodig had en die dan ook tot zijn tekst behoorden. Of zijne hooge verheffing van de godsdienstoefeningen in kleine kerken boven die in grootere, onpartijdig en waar is, mogen wij betwijfelen. Ook hinderden ons enkele scherpheden, waartoe nogtans wie in puntigen stijl schrijft zoo ligt vervalt. Zelfs de opsomming der leeraren, die de gemeente van Woudsend bediend hebben (bl. 17) is door sarcasme piquant gemaakt.

De preken van Ds. cool, noch die van Ds. v.d. hoeve hebben ééne scherpheid, maar daarentegen ook meer van dat gewone preekachtige, van die wèlbekende en honderdmaal herhaalde preekzinnen. Gelukkiger dan de inwijdingspreek over Ps. 103 vs. 1 van den eersten rekenen wij zijne leerrede bij de laatste gezamenlijke godsdienstoefening van Hervormden en Doopsgezinden te Harlingen. Reeds de tekst is goed gekozen: Gal. ii vs. 9, maar ware die tekst puntiger opgevat, dan zou, dunkt ons, het beeld der liefde tusschen verschillende kerkgenootschappen scherper geteekend zijn geworden. Waarom niet bijzonder acht gegeven op het geven van de regterhand der gemeenschap, opdat wij tot de Heidenen, en zij tot de besnijdenis zouden gaan. Men spreekt tegenwoordig zoo veel van de behoefte, die de gemeenten hebben aan ontwikkeling van godsdienstige kennis, maar denkt hierbij altijd aan dogmatische kennis. Liever zouden wij haar doorvoed willen zien met eene juiste ethische kennis; wij zouden wenschen, dat zij eens een precies denkbeeld kreeg van die hoog

[p. 496]

geroemde Christelijke verdraagzaamheid, die tot nog toe door het weinig gedecideerde van haar karakter allerlei laauwheid in de hand werkt, die zich laat cajoleren bij het waarlijk nog niet zooveel beteekenende leenen van kerken. De preek over Ps. 103 vs. 1 lijdt veel meer aan 't gebrek aan juistheid en bepaaldheid, maar beiden geven blijk van de groote zorg, die Ds. cool aan het opstellen zijner leerredenen besteedt, beiden geven blijk, dat hij de kunst verstaat om regt stichtelijk, gemoedelijk, welmeenend en eenvoudig-sierlijk te preken. Wie meenen mogt, dat de mensch alleen een verstandelijk wezen is, noemt dit een schralen lof, maar wie bij 't preken-oordeelen nog aan de eischen van het hart denkt, acht er den auteur hoog om, en hooger dan x. of y., die zulke degelijke stukken maken, welke stof geven tot koffijpraatjes, maar uw hart voor den Heer niet ontsluiten. Zeer prijzenswaardig achten wij de toespraak bij het leggen van den eersten steen.

De preken van Ds. v.d. hoeve zijn goed, maar... te gewoon, te algemeen, te alledaagsch. Zal de Evangelie-prediking voortdurend belangstelling genieten, dan moet ieder prediker eigenaardig zijn en zich wachten voor dien stortvloed van algemeene zinsneden, die men zóó en juist weêr zóó duizend-en-éénmaal gelezen of gehoord heeft. En ieder heeft zijne eigenaardigheid, v.d. hoeve vooral; maar op eigen gelegenheid elk in zijn bootje op het slootje of riviertje te varen dat ons eigendom is, is zooveel moeijelijker dan in het bekoorlijk schijnende algemeene vaarwater te dobberen, terwijl daarenboven al onze bootjes wel van ijzer schijnen, en in 't midden van dat vaarwater een sterke magneet schijnt te werken. Dat de Heer v.d. hoeve nog wel eens een togtje op 't eigen riviertje maakt, getuigen zijne tekstkeuzen, die wij allergelukkigst noemen. Ook hebben wij op de indeeling geene aanmerking, maar de uitwerking wijst op een gebrek, dat velen predikanten eigen is, en waarin zij zoo ligt vervallen, omdat het zich niet dadelijk wreekt. Altijd productief en... ja wij weten wel, de nood is u veelszins opgelegd... maar de critiek moet onpartijdig zijn, al klinken hare uitspraken minder liefelijk en streelend dan de opvijzelende bazuintoonen, die wij b.v. in een ander Tijdschrift bij de aankondiging van deze Magt der liefde moesten aanhooren. Men versta ons wel: het zijn goede, nuttige preken, volstrekt niet van de minste soort. Er zijn er wel veel slechtere gedrukt.