Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

[p. 445]

Boekbeschouwing.

Moorman en Luipaard. Een hoog ernstig woord tot mijne Gemeente, na eene ontzettende misdaad. Door C.E. van Koetsveld, Predikant te 's Gravenhage. 2^e druk. 's Gravenhage, M.J. Visser. 1859. In gr. 8vo. 24 bl. f : - 30.

't Is aan niemand onbekend, die eenigzins door ervaring met de ars homiletica is vertrouwd, dat welligt geene soort van preken meer moeijelijkheden oplevert dan de zoogenaamde gelegenheidspreken, waartoe ook bovengemelde behoort. Er behoort veel tact, wijsheid, menschenkennis, ook geoefendheid, ja eene soort van gave toe om er gelukkig in te slagen.

Toch gelooven wij dat zulke preken, kinderen des oogenbliks die zij zijn, onder eene diepe, levendige, magtige impressie opgesteld en ter neêrgeschreven, veelal hoogst vruchtbaar werken; ja wij zouden zelfs de stelling durven uitspreken, dat geene preek goed is, die niet in zekeren zin eene gelegenheids-preek is, d.i. die niet uit een inwendigen drang en door op dàt oogenblik ons voor den geest zwevende bepaalde behoeften, toestanden of omstandigheden wordt te voorschijn geroepen. Hoe 't zij, gelukkig prijzen wij den man, die de gave bezit of door oefening en opmerking zich heeft eigen gemaakt, om steeds zorgvuldig op de ‘teekenen der tijden’ acht te geven, en die van iedere omstandigheid, hoe gering ook, weet partij te trekken, om aan zijne prediking dat vereischte bij te zetten, wat men niet ten onregte noemt le mérite de l'à-propos.

De Heer van koetsveld bezit die gave in uitnemende mate, en onder de groote verdiensten die wij over 't geheel aan zijne preekmethode toekennen, behoort vooral ook deze, dat hij zonder in personnaliteiten of (wat maar al te vaak geschiedt) in platheden of trivialiteiten te vervallen, de dingen des dagelijkschen levens, en daaronder ook zulke die gewoonlijk minder aangeroerd worden, weet op den kansel te brengen, - en dat niet met zulke sierlijke en ingewikkelde omschrijvingen, dat niemand de eigenlijke bedoeling vat, maar in flinke, ronde

[p. 446]

bewoordingen en, gelijk men zegt, op den man af. Werd deze methode over 't algemeen meer gevolgd en daalden de Heeren Theologen meer van de hoogte der studeerkamer af, om nota te nemen van hetgeen er zoo al om en digt bij hen geschiedt, er zou, gelooven wij, beter gepreekt worden, en de afstand zou minder groot zijn tusschen het publiek en hem die spreekt. Maar dit en passant. Wij zouden de leerrede van den Heer van koetsveld bespreken.

Bekend, ja overbekend is de treurige misdaad door een tachtigjarigen, een met roem overdekten grijze, maar een slaaf helaas! van de meest onreine, de meest gruwelijke hartstogten, onlangs in het vorstelijk 's Gravenhage gepleegd.

Naar aanleiding van die misdaad besloot of liever verzocht de Heer v.k. (wat hem ook door vriendelijken afstand van een zijner collega's werd toegestaan) een woord tot zijne gemeente te spreken, niet om den ongelukkigen grijsaard nog harder te verguizen of een steen te meer op hem te werpen, maar om, met het oog op de diepte des zedelijken verderfs, op den jammervollen toestand van geheele verdierlijking (een toestand, helaas! lang niet zeldzaam), waaruit gemelde misdaad is voortgesproten, een iegelijk tegen het ontzettende er van en het zetten van den eersten stap op den weg die er toe leidt, te waarschuwen en tot ernstige zelfbeproeving op te wekken.

Zal ook een Moorman zijn huid veranderen, of een luipaard zijne vlekken? zoo zult gijlieden ook goed kunnen doen, die geleerd zijt kwaad te doen. (Jerem. xiii:23.) Dit zijn van koetsveld's tekstwoorden; en nu schetst hij, na korte voorafspraak en aanwijzing van het verband waarin ze voorkomen, op meesterlijke wijze, eerst het onverbeterlijke Israël tegenover de profetie, daarna den onverbeterlijken zondaar tegenover het Evangelie, eindelijk de noodlottige overmagt der zonde tegenover 's menschen betere natuur.

Wij kunnen ons voorstellen hoezeer deze schildering, die geheel naar waarheid ons den mensch doet kennen, gelijk hij, door de magt der zonde overheerscht en verdierlijkt, evenmin de zonde meer kan nalaten als het den Moorman mogelijk is zijn huid te veranderen of den pardel zijne vlekken, een diepen indruk moet hebben gemaakt op zijne talrijke hoorders. - Op hoogst kiesche wijze, en slechts eene enkele maal als ter loops, wordt daarbij op het bedroevende feit van den hoogbejaarden misdadiger gewezen.

[p. 447]

Maar vooral ook het tweede deel verdient hoogen lof.

Ernstig toch trekt v.k. daarin te velde tegen de verkeerde gevolgtrekking, die mogelijk door sommigen uit den behandelden tekst zou kunnen worden afgeleid, als ware de mensch die in het zedelijke zoo diep gezonken is, nu ook werkelijk geheel buiten schuld daarin vervallen, en als ware het hém niet te wijten dat hij zoo is en bleef. - Alleen toch door de gewoonte van zondigen wordt de zonde alzoo den mensch als tot natuur. Alleen door altijd toe te geven aan zijne zinnelijkheid en booze lusten, verliest hij zoo geheel alle zedelijke kracht, en, wel verre van ook maar eenigzins lijdelijk te zijn, kan hij, ook in dien toestand gekomen, òf nòg dieper zinken, òf (ook in den Heer v.k. begroeten wij met vreugd een bestrijder van het onbepaalde Determinisme) zich opheffen van zijn diepen val, - opheffen wel niet door eigen kracht, maar aan de hand van christus, den grooten Medicijnmeester, die gekomen is om allen, ook doodkranken, te redden en te genezen. Zoo wordt den zondaar elke verontschuldiging afgesneden, maar behoeft tevens ook niemand aan de mogelijkheid van zijn herstel te wanhopen. Intusschen, er ligt ook nog een derde gevaar voor de hand, en hierop maakt de Heer v.k. in de laatste plaats zijne toehoorders opmerkzaam. Het bestaat hierin, dat velen zich ligt zullen inbeelden dat, omdat zij zoo diep niet gezonken zijn en gruwen van het gepleegde misdrijf, de zonde bij hen ook die hoogte nimmer bereiken zal of kan. Ook dien waan ontneemt v.k. zijne hoorders en toont hun aan, hoe op een zondig beginsel in het harte alles aankomt en men geheel willekeurig veelal onderscheid maakt tusschen groote en kleine zonden.

Ook dit gedeelte is regt krachtig en het slot van de preek vooral meesterlijk en hart aangrijpend. Mogen wij ons echter ééne aanmerking veroorloven, het zou deze zijn, dat wij juist dit nog wel iets meer hadden willen zien uitgewerkt en aangedrongen. De groote massa der toehoorders toch, hoewel ze terugschrikt van in het oog vallende en krachtige uitingen der zonde, bedenkt gewoonlijk te weinig hoezeer zij zelve in 't kleine en in beginsel althans vaak dezelfde zonde bij zich voedt en aankweekt.

Tirades tegen grove uiterlijke zonden, als b.v. dronkenschap, wellust, diefstal rigten daarom meestal weinig uit, en

[p. 448]

ook v.k., hoewel hij in deze preek niet nalaat er op te wijzen, verzuimt o.i. toch te veel nog die kleine fijne nuances aan te geven, in welker schildering een beets b.v. zoozeer uitmunt. Hoe meer wij toch van de uitwendige daad tot de verborgen wenschen en drijfveêren doordringen, hoe meer wij alle, ook de fijnste vertakkingen van het zondig beginsel in den mensch ontdekken en bloot leggen, - zooveel te meer zal ook ons woord in algemeene toepasselijkheid en dadelijke bruikbaarheid van het leven moeten winnen. Niet van zonden, maar van zonde de menschen te overtuigen moet ons streven zijn.

Wij eindigen nogtans met den wensch, dat veler leerredenen (ook derzulken die, even als v.k., op den naam van ‘wetenschappelijk man’ aanspraak maken) in practicale waarde en bruikbaarheid voor het leven meer op de zijne mogten gelijken. Ieder prediker behoudt natuurlijk zijne individualiteit. Ook van koetsveld zouden wij niet gaarne in alle opzigten als model aanprijzen. Maar hoog staat nogtans de kanselarbeid aangeschreven van een man, die zoo blijkbaar toont - en dat zegt veel in onze dagen - ook bij zijne uitnemende wetenschappelijke gaven, voor en in de Gemeente te leven; die zich tot leus heeft gesteld: non scholae, sed vitae, die rustig voortgaat, ook bij den strijd onzer dagen, als een goed en wèl onderwezen Schriftgeleerde, uit zijn schat nieuwe en oude dingen voort te brengen, en wiens streven is om alle zijne gaven - en die zijn vele - te stellen in de dienst van zijn Heer, zonder zich te bekommeren over hetgeen menschen voor of tegen Hem zullen getuigen.

Nog iets: de Heer v.k. kent de menschen, en wie als hij die kennis bezit, is wel eens genoodzaakt dingen te zeggen die minder aangenaam of liefelijk zijn om te worden gehoord. Van daar dat tegen het slot van zijne preek nog al wat stemmen zich schijnen te hebben verheven. Nu, claudius zegt te regt aangaande de waarheid:

Gut eingerieben thut sie wehe,

en vleijend is de navolgende zin zeker niet:

‘Het is de schuld van onze hofstad, waarin, als wilde zij wedijveren met andere hofsteden van Europa, hoererij en zelfs overspel schaamteloos gedreven wordt op voorgang der grooten, waar men in hooge eer en magt durft stellen en zelfs zitting geven in bestuur, in regtbank of raadzaal, die geene zedelijke menschen zijn.’

[p. 449]

Gelukkig nogtans dat de waarheid voor zich zelve spreekt. Gelukkig de gemeente welke leeraren bezit, die zoo zonder bedekselen de waarheid durven uitspreken. God geve den Heer van koetsveld nog lang zulk een waardig getuige van christus te zijn, en zijne krachten dienstbaar te stellen aan eene gemeente, welke hij zegt en ook toont waarlijk en van harte lief te hebben.
p.b.