Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1859

Een Pastorij in den vreemde. Schetsen en herinneringen. Door Dr. A. Pierson. Utrecht, Kemink en Zoon. 1857. In gr. 8vo. XVI en 254 bl. f 2-50.

Wie kent ‘De Pastorij van Mastland’ niet? wie heeft zich niet menigmaal verlustigd in die huiselijke tafereelen, waarop de welbekende schrijver ons een blik vergunt? wie nam dat

[p. 113]

kleine boek niet wederom ter hand, nadat hij het reeds eenmaal had doorgelezen, vooral wanneer hij behoorde onder de lotgenooten van den schrijver, en ook voor hem eene pastorij zich als woning ontsloot? Het zijn typen, die wij ons daar zien afgeschilderd, typen zooals zij op het land tehuis behooren, maar die ook, met eenige wijziging, in onze steden, zelfs in de grootsten, zijn weêr te vinden. - Hier hebben wij eene tweede pastorij voor ons, die niet minder dan de Mastlandsche aller aandacht, verdient, al verschilt zij ook van die, gelijk de dag verschilt van den nacht en het noorden van het zuiden. Het is eene pastorij in den vreemde; niet op vaderlandschen bodem staat zij gebouwd, maar in België, en terwijl de Mastlander ons eenige tafereeltjes en détail voorhield, wordt hier ons oog meer op de groote verschijnselen gevestigd, waardoor onze tegenwoordige tijd wordt in beweging gebragt. Wij zouden ook, en misschien met meer grond, op den titel van dit boek kunnen schrijven: Katholicisme en Protestantisme. Die beide magten toch zien wij hier onder en tegen elkander werken. Maar - beschouwen wij den inhoud wat meer van nabij.

Dr. pierson, thans predikant bij de Waalsche gemeente te Rotterdam, was vóór dien tijd als predikant der Protestantsche gemeente te Leuven werkzaam en hield zich daar tevens ijverig bezig met het werk der evangelisatie. De indrukken en ervaringen, in dezen werkkring opgedaan, heeft hij in een romantisch kleed gestoken en zoo, onder den naam van schetsen en herinneringen, aan ons lezend publiek aangeboden. Wij danken hem voor die gave. Zijn boek heeft ons verkwikt; wij hebben er veel uit geleerd; met volkomen instemming hebben wij het gelezen. Of het als roman verdient geroemd te worden, durven wij niet beslissen. Zelfs zijn er onder de neven-figuren, die ons niet bekoren. Of b. v. adonero een persoon is, op wien de woorden van den schrijver kunnen worden toegepast, wanneer hij in zijne voorrede zegt: ‘wat ik aanbied is de getrouwe en ware beschrijving van eenige levenstoestanden en levensbeelden’, meenen wij te mogen betwijfelen. Zoo oordeelen wij ook over charski. Is dat iemand door den schrijver gezien, en wel zoodanig waargenomen als hij hem hier teekent? Wij kunnen het niet gelooven. Misschien heeft hij personen ontmoet, in wie de sporen te ontdekken

[p. 114]

waren van de groote gebreken, waarmeê zijne helden hier voor ons staan. Maar dan vragen wij: met welk regt zijn die eerste beginselen der kwaal die hen beheerschte, tot zulk eene hoogte opgevoerd in een boek, dat ons eene teekening belooft van het werkelijke leven, zooals het door den schrijver werd aanschouwd, zooals hij zelf het in zich heeft opgenomen? Ware hij gebleven bij hetgeen zijne oogen hebben gezien en zijne ooren gehoord, de roman zou er welligt iets minder boeijend door zijn geworden, maar de auteur zou nader bij de waarheid zijn gebleven. Nu kunnen de sterk gekleurde typen van adonero en charski op menigeen dien nadeeligen indruk maken, dat hij aan de getrouwheid der overige typen, die misschien naar het leven zijn geteekend, minder en welligt in het geheel niet gelooft.

Doch wij loopen gevaar, door onze bedenkingen den lezer te doen vergeten, wat wij met een woord tot lof van het boek hebben gezegd. De hoofdpersoon heeft onze belangstelling van het begin tot het einde bezig gehouden; de waarheid in hem ons gepredikt heeft onze volkomen instemming verworven. Die hoofdpersoon is - theodoor laroche. Hij wordt opgevoed in een Jezuïten-gesticht, waar zijn vader, die Protestant is, hem brengt, omdat hij geene andere goede school voor zijn zoon weet te vinden. Hier gevoelt zich de twaalfjarige knaap langzamerhand aangetrokken en bekoord door den luister der Roomsch-Katholieke eerdienst. Vooral in de maria-vereering vindt hij voedsel voor zijne levendige verbeelding, bevrediging voor de behoeften van zijn hart. Met zulke indrukken verlaat hij de school; maar nu begint zijn verstand te ontwaken, zijne rede begint, ook op godsdienstig gebied, hare eischen te doen hooren; en, wat den knaap bevredigen kon, is niet meer voldoende voor den jongeling, den man. Hij kent de godsdienst alleen in den vorm van maria-dienst. Wat is natuurlijker, als deze laâtste hem in hare nietigheid, hare onwaarheid voor de oogen staat, dan dat alle godsdienst door hem wordt verworpen. Theodoor is een ongeloovige geworden. Maar nu komt hij in aanraking met sékévan,den Protestantschen geestelijke te Lianre. Door dezen wordt hij ingelicht omtrent het waarachtige wezen des Christendoms. Langzamerhand gaan zijne oogen open. Allengs ontsluit zich zijn hart voor de koesterende stralen van het licht des levens.

[p. 115]

Zoo wordt theodoor Protestant, of liever, hij wordt een Christen in den waren zin van het woord.

In het beeld van theodoor zien wij deze waarheid ons voorgesteld: dat het Katholicisme met zijne zinnelijke vormen geschikt, soms bij uitnemendheid geschikt is, om de godsdienstige behoeften te vervullen van een hart, waarin de zinnelijkheid op den troon zit, maar dat de mensch, die door God met eene rede en een geweten is toegerust, zich met dat zinnelijke op den duur niet kan tevreden stellen. Dan staan er twee wegen voor hem open. Hij kan, zooals eerst bij theodoor het geval was, alle banden met de godsdienst verbreken en een ongeloovige worden. Op dezen weg bevinden zich, helaas! in onzen tijd de meeste tegenstanders van het Katholicisme in België. Maar hij kan ook, zooals met theodoor geschiedde, het oog openen voor het reine christusbeeld, dat uit de Evangeliën oprijst voor den onderzoekenden geest, en alle behoeften van het heilbegeerige hart vervult. Mogt de godsdienstige beweging in België deze laatste uitkomst hebben! en mogt het merkwaardige boek, dat wij aankondigen, daartoe onder Gods zegen krachtig medewerken! dat is de bede, die na de lezing der ‘Pastorij in den vreemde’ opwelde in ons hart.
- r -