Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1858

Caspar Janszoon Coolhaes, de voorlooper van Arminius en der (de) Remonstranten. Door H.C. Rogge. Twee Deelen. Te Amsterdam, bij H.W. Mooy. 1856 en 1858. In 8vo. XXXII en 488 bl. en Register. f 4-50.

Velen mijner lezers zullen misschien nooit hebben gehoord van den man, wiens naam hierboven staat geschreven. Ik bedoel niet den tweeden, maar den eersten naam. Van beiden kan het waar zijn; want ook de schrijver doet met dit werk zijne intrede in de wereld, en verbreedt de schare, die koster's uitvinding toont op prijs te stellen. Nu weet ik niet, of de man, dien hij tot voorwerp van zijn onderzoek heeft gekozen, u genoeg belangstelling inboezemen zal, om mij de vrijheid te geven van de lezing dezer biografie u aan te bevelen. Dit hangt voor een deel van u zelven af. Is de soort van lectuur,

[p. 766]

die gij doorgaans in handen neemt, meer van ligten aard, ziet gij naauw op een bevalligen vorm, zoekt gij ook iets voor uwe verbeelding en uw hart in hetgeen gij leest, laat deze beide Deelen dan stil rusten; want zij hebben niet dat zoetvloeijende in taal en stijl, ook niet dat aantrekkelijke van vorm, dat ons onder anderen door den Hoogleeraar moll in een dergelijk werk, in zijn Angelus Merula, is geschonken; een voorbeeld, dat aan des Hoogleeraars leerling, in de bearbeiding van zijn Coolhaes, zeker wel voor oogen heeft gezweefd, maar dat hij in de verste verte niet is nabijgekomen. Dat dramatische, dat ons in den Merula zoozeer bekoort, en van het begin tot het einde houdt geboeid, wij missen het hier geheel. Op eene kronijkmatige wijze wordt het leven van den voorlooper der Remonstranten geschetst. Het boek begint met zijne geboorte, en het eindigt met zijn dood. Hoe geheel anders zou al aanstonds de gedaante van het geheele werk zijn geweest, als de schrijver ons terstond in medias res, in het midden der gebeurtenissen van den veelbewogen tijd, waarin c. leefde en werkte, had ingevoerd, om ons op dat tooneel zijn held in volle kracht te aanschouwen te geven, ons zijn beeld met levende trekken te schetsen, ons zoo doende belangstelling voor hem in te boezemen, en dan ons terug te leiden tot zijn wieg en jeugd, waarop wij dan zeker met een geheel ander oog zouden staren dan thans, nu wij een kind zien geboren worden en opgroeijen, dat wij nog niet kennen en dus ook nog niet lief kunnen hebben. Daardoor zou de schrijver zich tevens hebben bewaard voor die uitstappen, waartoe hij nu telkens genoodzaakt is en die den draad van het verhaal soms op eene storende wijze verbreken. Nadat ons toch de geboorte en opvoeding van c., het begin zijner prediking en zijn huwelijk is medegedeeld, wordt ons op eens eene schets voorgesteld van de invoering der hervorming in Nederland. Deze schets behoorde in de inleiding te huis, niet hier in het midden des verhaals; en zoo is het meer. Kortom, een naauwkeurig en levend beeld van coolhaes wordt ons door dit werk niet voor de oogen geschilderd. Hoeveel wij ook omtrent den verlichten en ijverigen voorganger der Remonstranten vernemen, wij leeren hem slechts stuksgewijze kennen, niet in zijn geheel, in den vollen glans, waarin hij moest voor ons staan. Het is ons, bij het lezen, alsof wij in een gebouw worden rond-

[p. 767]

geleid, en nu wel alle vertrekken en gangen, tot zelfs de kleinste hoekjes, ja ook elk der steenen mogen bezigtigen, maar zonder dat ons bij het verlaten van dat gebouw nog eens een blik op het front wordt gegund. In één woord, den waren tact om een werk zooals hij ondernomen heeft, tot stand te brengen, mogen wij nog niet aan den Heer rogge toekennen.

Ziedaar ons oordeel over de zamenstelling van het werk. Gaan wij den inhoud zelven na, en onderzoeken we, wat ons hier is geleverd, afgezien van den vorm, dan verandert ons oordeel geheel, en brengen wij gaarne onze hulde aan den ijver en de naauwgezetheid, waarmede onze auteur de verschillende bronnen voor zijne levensbeschrijving heeft opgespoord en geraadpleegd. Het was voorzeker geene gemakkelijke taak, die hij zich ten doel stelde. Eigenaardige bezwaren brengt een dergelijke arbeid met zich; veel geduld en volharding wordt er toe gevorderd. Deze eigenschappen toont de Heer rogge in hooge mate te bezitten, en daarom is het des te meer te betreuren, dat hij de uitgave van zijn werk niet nog wat heeft uitgesteld. Hetgeen hij thans in druk heeft gegeven, had hij voor zich moeten behouden, als den voorarbeid tot hetgeen in eene biografie wordt gevorderd. De geschiedschrijver heeft in onze dagen veel hooger eischen dan vroeger te vervullen. Wij zijn door een macaulay, een motley, ook door den Hoogleeraar moll tot het inzigt gekomen, wat de geschiedenis worden kan onder de hand van een bekwamen werkman. Aan die hooge eischen moet elk, die de veder der historie aanvaardt, beantwoorden, zal hij zich in belangstellende lezers verheugen kunnen, ook buiten den kleinen kring van dienaars der wetenschap, waarop ons land zich mag beroemen.

Wij zouden thans nog eene schets van het werk kunnen geven, eene opgave van den inhoud, of wel een kort overzigt van het leven en de werkzaamheid van coolhaes. Doch waartoe dit? Wie lust gevoelt met den zwaar beproefden, maar onbezweken geloofsheld nader kennis te maken, hij neme deze levensbeschrijving zelve ter hand; veel wetenswaardigs zal hij er uit leeren. In ruimer kring kan deze voorlooper der Remonstranten, die het wel verdient, slechts dan bekend worden, wanneer op eene bevalliger wijze dan hier is geschied,

[p. 768]

zijne beeldtenis in de lijst van den ‘hoogst merkwaardigen tijd’, waarin hij leefde, wordt afgeschilderd. Ten besluite onzer beoordeeling moeten wij nog opmerken, dat eene te ruime plaats is geschonken aan hetgeen in Hoofdst. 9-11 van Deel II voorkomt. De personen, die daar ten tooneele worden opgevoerd, hoe belangrijk ook de mededeelingen zijn, die ons omtrent hen worden geschonken, zij behoorden hier niet in een zoo helder licht te verschijnen. Het ware genoeg geweest, indien rogge met een enkel woord van hen had gewag gemaakt. Volgens den titel moest coolhaes alleen de aandacht der lezers innemen; herberts, sijbrants en wiggertsz hadden best tot eene andere gelegenheid kunnen worden bespaard. Door de weglating der 70 bladzijden aan hen gewijd, zou het vrij uitvoerig werk aanmerkelijk zijn verkort geworden, en daardoor zou het niet verloren, maar gewonnen hebben. - De Heer rogge houde ons al onze aanmerkingen ten goede. Wij hopen, wanneer hij eens weder het besluit mogt opvatten, eene biografie van dezen of genen geloofsheld te leveren, dat dan de kritiek zich met weinig berisping zal kunnen vergenoegen, en hem met veel lofs zal kunnen verheugen.