Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

De Teekenen des Tijds. Brieven aan Vrienden over Gewetensvrijheid en het Regt der Christelijke Gemeenten. Naar het Hoogduitsch van C.C.J. Bunsen. Met eene aanbevelende Inleiding door S. Hoekstra, B.Z., Predikant te Rotterdam. Eerste Deel. Te Rotterdam, bij Altmann en van der Palm. In post 8vo. VIII en 202 bl. f 1-50.

De tijd dien wij beleven is in vele opzigten hoogst merk-

[p. 702]

waardig; men zou bij eene oppervlakkige beschouwing geneigd zijn om hem eene teruggaande rigting toe te schrijven. Sedert 1848 heeft de geest van reactie niet stil gezeten, en op het godsdienstig en politiek terrein is menige terugkeer tot het oude priester- en kerkelijk gezag, en tot het onbeperkte staatsbestuur der regeringen, beproefd en gelukt.

Men is van vele hersenschimmige denkbeelden aangaande de inrigting der maatschappij, en van de heillooze afdwalingen van het ongeloof teruggekomen, en levendig overtuigd geworden, dat zonder orde in den Staat, en zonder Godsdienst in het gemoed, het menschdom het geluk der toenemende verlichting en beschaving niet deelachtig kan worden, noch zich beveiligen kan tegen de Socialistische theoriën, en de omwentelingen, en ongodsdienstige beginselen en zedeloosheid, die er uit voortspruiten. Maar is de reactie, die bovenal in Duitschland en Frankrijk werkt, een geschikt middel ter behoudenis? Zal zij de geheime kwaal, aan welke de maatschappij lijdende is, kunnen vernietigen en uitroeijen? Wij gelooven 't niet. Moet men, omdat de vrijheid is misbruikt, het geneesmiddel in de onbeperkte heerschappij zoeken? Kan de priesterheerschappij, de aanmoediging van het bijgeloof, of het voorstaan van oude formulieren en geloofsbelijdenissen, het materialistisch ongeloof bestrijden, en het zuivere Christendom meer invloed doen verkrijgen? De vijand van de rust der Europesche Staten is niet werkeloos; hij woelt immer voort, en zijn vuur blaakt verborgen, als in het binnenste van vulkanen. Krachtige regeringen, maar die op vrijheid en orde gegrond zijn, kunnen alleen op den duur de maatschappij tegen dien vijand beschermen. Verlichte en opregt godsdienstige gevoelens zijn de eenige ware middelen om Christelijke deugden aan te kweeken.

Vele geschriften hebben reeds de verkeerde strekking van den geest des tijds aangewezen, maar geen ander doet het zoo duidelijk en voldingend als dit van den beroemden bunsen, den leerling van niebuhr, die door zijn langdurig verblijf in Rome en Engeland, in de gelegenheid is geweest, om, bij zijne geleerdheid, ook menschenkennis en wereldkennis op te doen. ‘De Teekenen des Tijds’ die, in brieven aan eenen ouden vriend, den godsdienstigen en politieken toestand van Duitschland met levendige kleuren schilderen, hebben spoedig verscheidene uit-

[p. 703]

gaven beleefd, ten gevolge van de belangstelling die zij hebben opgewekt, en in alle opzigten verdienen. Mannen van eene óver-orthodoxe rigting hebben ze met kracht en felheid bestreden, maar juist daardoor hunnen invloed nog verhoogd en vermeerderd. Ook het strijdschrift door stahl tegen dit werk, onder den korten, maar bijtenden titel: ‘Tegen dunsen’, in het licht gegeven - een voortbrengsel van sophistische advocaten-dialectiek - was een bewijs te meer voor de juistheid van bunsen's beschouwingen.

De Schrijver, reeds met roem bekend door zijne geleerde schriften over ‘Egypte's plaats in de Wereldgeschiedenis’, en over ‘Hippolytus en zijnen tijd’, bestrijdt op een politiek gebied den reeds genoemden Hoogleeraar stahl, en op een godsdienstig terrein den bekenden hengstenberg, die den menschelijken geest weder drie eeuwen zou willen terugzetten. Deze brieven, alleen van dadelijke toepassing voor Duitschland, zijn aan arndt, den grijzen verdediger van deszelfs eenheid en vrijheid, geschreven; maar wij kunnen ze ook als zijdelings aan ons gerigt beschouwen. Hoewel wij voor aanmatigingen, als die waarvan Rome bij den beruchten Badenschen kerkstrijd in 1853 en 1854 schier ongeloofelijke voorbeelden heeft geleverd, nog niet hebben te vreezen, zijn zij echter ook ter onzer waarschuwing opgeteekend, even als hetgeen hier over het lot der madiai's, cecchetti's en borczynski's te lezen is. Men leere er uit: dat de ware verdraagzaamheid, die zoo zeer door den toestand, de verlichting en beschaving van onze eeuw gevorderd wordt, aan de Katholieke Kerk geheel vreemd is, en uit den aard van hare eischen en inrigting geheel vreemd moet blijven.

Wij zijn het met Dr. hoekstra volkomen eens: ‘dat de Protestant zich aan grootere zonde dan Rome schuldig maakt, die in onverdraagzaamheid (uit heerschzucht hier, uit wanhoop tegenover de negatieve resultaten der wetenschap daar, geboren) Rome nastreeft’. Maar hoezeer wij ons met hem verblijden, dat de éénzijdigen in Nederland in de verte niet te vergelijken zijn met de Hengstenbergianen, veel minder nog met de neo-Lutheranen in Duitschland, die zoo ver gekomen zijn van zich meer geestverwant met de Roomsch-Katholieken, dan met de liberale Protestanten te verklaren, is echter de strekking

[p. 704]

van ook hunne gevoelens naar een dergelijk besluit gerigt, en uit dien hoofde de lezing dezer ‘Brieven’ ook ons aan te bevelen. Bunsen's werk bevat een levendig tafereel van de algemeene rigting van den tijdgeest, en kan ook bij ons velen de oogen doen opengaan. Bovendien zijn de ‘Brieven’ met zulk een onmiskenbaar talent geschreven, dat ze geen voorbijgaand geschrift uitmaken, maar een werk vormen van blijvende waarde, dat gezigtspunten aanwijst en gevoelens uitspreekt die voor alle tijden en landen van één zelfde aanbelang zijn. Wij bevelen daarom het werk met nadruk ter lezing en overweging aan.

De overzetting en uitvoering strekken den Vertaler en de Uitgevers tot eer.