Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Beknopt Leerboek voor de Algemeene Geschiedenis, door Dr. J.A. Wynne, Praeceptor aan het Stedelijk Gymnasium te Groningen. Eerste Stuk. Oude Geschiedenis. Tweede, geheel omgewerkte en veel vermeerderde druk. Te Groningen, bij J.B. Wolters. 1856. In kl. 8vo. VIII en 171 bl. f 1-10.

Van iemand die zich, gelijk de Schrijver dezes, blijkens zijn Voorwoord, van de taak die hij aanvaardt, zoo goed rekenschap weet te geven, mag men iets meer dan gewoon verwachten. In die verwachting wordt men bij de lezing niet bedrogen. Zijn werk is geen uittreksel uit eenig Handboek, of eene van verschillende zijden, zoo goed en kwaad als het kan, zamengeflanste compilatie. Dr. wynne heeft zich, eer hij aan het schrijven ging, door gezette studie voorbereid, en is kennelijk in de door hem behandelde onderwerpen te huis. Van de gebezigde bronnen wordt, met het oog op hen voor wie hij zijn Leerboek bestemde, een oordeelkundig gebruik gemaakt, en in een kort bestek een rijkdom van zaken opgehoopt, zonder dat iets belangrijks, voor zoo ver wij hebben ontdekt, is overgeslagen; terwijl aan het meer en minder gewigtige eene groote en kleinere plaats is ingeruimd. De S. overziet met een onbevangen blik de gebeurtenissen, en kiest er uit wat hem voor het onderwijs der jeugd op de Gymnasiën aanvankelijk het meest wetenswaardig voorkomt. Gegronde aanmerkingen van anderen, en eigen ondervinding van leemten in de eerste uitgave, hebben hem geleid tot eene

[p. 617]

geheele omwerking en vernieuwing van deze. Zoo behoort het. Bij voortgezette studie zal een Schrijver noodwendig in een vroeger uitgegeven werk gebreken ontdekken, en zich op beschaving en verbetering toeleggen, waardoor het goede beter, misschien voortreffelijk kan worden. Aan dit Leerboek is die zorg niet vruchteloos besteed. Het munt boven vele andere uit.

Gelijk echte bekwaamheid zich doorgaans aan nederigheid paart, zoo erkent de kundige en bescheiden Praeceptor dat hij bij deze uitgaaf met de werken van anderen zijn voordeel gedaan heeft. Hij onderscheidt zich door deze erkentenis, die hem in het oog van verstandigen slechts vereeren kan, gunstig van hen die, door al te gedienstige vrienden hoog opgevijzeld, en in den waan van een chef d'oeuvre geleverd te hebben, iedere aanmerking afwijzen. Daar Dr. wynne zich niet in zulk een nimbus van ongenaakbaarheid hult, mogen wij gerust een paar bedenkingen, die ons voorkwamen, aan zijn oordeel onderwerpen.

Tegen de op bl. 3 en 4 opgegeven tijdvakken der Geschienis hebben wij op zich-zelve niets. Op iedere verdeeling kan men aanmerkingen maken, omdat de gebeurtenissen, zonder zich aan eenig tijdperk te storen, haren loop vervolgen; en de hier gevolgde komt ons zeer gepast voor. Ook de ethnographische wijze van behandeling voor de oude, en de synchronistische voor de middeleeuwsche en nieuwe Geschiedenis moeten wij goedkeuren. Inconsequentie is hier beter, dan door een consequent vasthouden van eene manier het werk minder bruikbaar te maken. Doch wij bevatten niet, waarom onder het opschrift van het eerste tijdvak: ‘de Geschiedenis der oudste Aziatische Rijken van Aegypte, Medië, Perzië en Carthago’, niet mede opgenomen zijn de daarop vermelde en behandelde Rijken van China, Indië, Assyrië, Babylonië, de Israëlieten en Phoeniciërs. China en Indië waren toch zelfstandige Rijken, die, gelijk Assyrië en Babylonië, ook onder het hoofdopschrift eene plaats verdiend hadden; insgelijks de Israëlieten en Pheniciërs; terwijl Aegypte en Carthago onder de Aziatische Rijken niet behooren, al hadden zij ook aan volkplantingen uit Azië hun aanwezen te danken; dat even zoo met Grieken en Romeinen en andere volken het geval was. Zij hadden afzonderlijk moeten behandeld worden. In de verdeeling der oude Geschiedenis wordt vol-

[p. 618]

gens de synchronistische manier ieder tijdvak door één jaartal begrensd. Daarentegen vinden wij in die der Middeleeuwen en der nieuwe Geschiedenis eene dubbele tijdsbepaling: 1. van den val van 't Westersche Rijk in 476 na chr., tot den dood van Kalif harun al raschid in 809 na chr., en van Keizer karel den Groote in 814 na chr.; 2. van daar tot gregorius VII (1073-1083) en tot het begin der Kruistogten, enz.

Waartoe die dubbele opgaaf? en waaraan hebben de leerlingen zich nu te houden? De dood van karel den Groote, welke vermaarde man in den verwarden toestand der ongevormde maatschappijen van zijnen tijd orde gebragt had, geeft een goed rustpunt. Die van harun al raschid gaat ons veel minder aan. Ook tusschen gregorius VII en het begin der Kruistogten, tusschen het einde derzelve en de aanstelling van rudolf van habsburg als Roomsch Koning, kon eene keuze gedaan zijn. De vrede van Munster, niet die van Koppenhagen en Oliva in 1660, was van een algemeen Europeesch belang, en de aanvang der Fransche omwenteling in 1789 had veel grooter gevolgen dan de beslissing van den Noord-Amerikaanschen vrijheidskamp in 1783; ofschoon dan ook de laatste op de eerste invloed uitoefende. Van de opgave zijner bronnen heeft de heer wynne zich met regt verschoond. Soms zouden wij ze echter gewenscht hebben; b.v. waar hij het onzeker noemt, of de Pheniciërs het tin en den barnsteen met hunne schepen uit Engeland en de Oostzee haalden, of over land kregen, bl. 20, 21. De vroegste Geschiedenis van een volk is gewoonlijk in nevelen gehuld: eene mengeling van waarheid en dwaling, die niet altijd te schiften is. Waar nu de overlevering de merkteekenen van verdichting draagt, worde zij verworpen, ofschoon er ook waarheid ten grondslag kan liggen. Maar waar eene gebeurtenis met de zeden van vorige dagen overeenstemt, mag zij omdat zij met de onze in strijd is, niet verworpen worden. De geschiedenis der horatiërs en curiatiërs, door gezaghebbende Schrijvers geboekt, bevat niets ongeloofelijks. Tweestrijden, waarvan het lot van geheele volken afhankelijk gesteld werd, waren - men denke aan die tusschen menelaus en paris, david en goliath - oudtijds niet ongewoon; dat hij gevoerd werd tusschen twee paar drielingen is vreemd, maar niet onmogelijk, terwijl de uitslag van den kamp, en de ontmoeting van den overwinnaar

[p. 619]

met zijne zuster niets oplevert dat niet heeft kunnen geschieden. Daarom bevreemdde het ons, deze gebeurtenis op bl. 71 een verdichtsel te zien noemen. - Zoo houden wij ook de regtspleging van brutus over zijne zonen voor niet minder waar, dan het sterven van virginia door de hand haars vaders, en van den zoon van manlius torquatus, op zijn bevel om de overtreding der krijgswet met den dood gestraft. Hard was het lot van den ongelukkigen brutus, gedwongen zelf zijne volwassen zonen aan den dood te wijden; maar eerbied vervult ons voor den man die het meest schokkend gevoel het zwijgen wist op te leggen, waar 't het heil des lands gold. Ook in latere tijden treffen wij een voorbeeld aan van zulk eene heldhaftige opoffering van het vaderlijk gevoel in james lynch, Maire van Galmy, in de vijftiende eeuw onzer jaartelling, die met eigen hand aan zijn ter dood veroordeelden zoon het vonnis voltrok. - Eindelijk hadden wij in een werk voor de studerende jeugd de zinsnede op bl. 1 omtrent het verschil tusschen den Hebreeuwschen en den Samaritaanschen Codex willen missen.

Nog lang stichte de Schrijver op zijn post en door zijne werken nut!