Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Schets der Oude Geschiedenis. Naar het Hoogduitsch van Th. Dielitz. Door Dr. C. van Osenbruggen, Praeceptor aan het Stedelijk Gymnasium te 's Gravenhage. Te Leyden, bij H.R. de Breuk. 1853. In gr. 8vo. 68 bl. f :-90.

Dit boekje is ons eerst nu ter recensie toegezonden. Het is zeker niet vroeg, doch dit schaadt niet. Op het veld der wetenschap toch voert de mode niet zulk eene onbeperkte heerschappij als op dat der dames-toiletten; en vooral op het veld der Oude Geschiedenis kon hetzelfde boek lang goed blijven, daar hier niet zoo veel ontdekkingen van brieven en staatspapieren gedaan worden als in de Nieuwe Geschiedenis het geval is. Wel zijn Herculanum en Pompeji wedergevonden, wel zijn de paleizen van sardanapalus en salmanasser opgedolven, wel worden tegenwoordig de hiëroglyphen gelezen; maar, het woord moet er uit: die belangrijke ontdekkingen zijn in dat opzigt tegengevallen, en gaven nog weinig vermeerdering van kennis, al valt er veel merkwaardigs over te schrijven, en al leveren zij stof genoeg op, om een paar kamers in Sydenham-palace te vullen.

Dan ter zake. Dr. osenbruggen heeft het boekje van dielitz goedgekeurd, omdat het veel geeft in weinig woorden, en heeft het, of liever het eerste gedeelte daarvan, in het Hollandsch vertaald; vooreerst als handleiding bij zijn eigen onderwijs; ten tweede ten behoeve van anderen, die het mogten willen gebruiken. Ref. moet toestemmen dat het boekje voor dit doel zeer geschikt is, al vindt hij het niet zoo bijzonder voortreffelijk, dat hij het bij de eerste kennismaking dadelijk

[p. 613]

op zijne school zou invoeren. Het bevat wat in zulk een boekje moet voorkomen: eene korte opgaaf van de voornaamste gebeurtenissen van adam tot odoacer, benevens eene geographische Inleiding, wanneer tot de geschiedenis van een nieuw volk wordt overgegaan. Dit is, exceptis excipiendis, heel goed en bruikbaar. Alleen is het maar jammer, nu het boekje eens vertaald is, dat de Middeleeuwen en de Nieuwe Geschiedenis niet vertaald zijn; daar het voor iemand die de geheele Geschiedenis onderwijzen moet, toch verreweg het gemakkelijkste is, wanneer hij voor de drie groote Deelen één Handboek gebruiken kan.

Hoezeer wij nu het boekje over het geheel goedkeuren, vinden wij wel eenige aanmerkingen, die wij willen mededeelen.

Bl. 3. Perzië wordt hier beschouwd als bevattende de landschappen: Gedrosia, Caramania, Persis, Susiana, Parthia, Bactria, Sogdiana. Dit is te veel, of te weinig. Vóór cyrus bevatte Perzië slechts Persis; na cyrus al het land van den Hellespont tot den Indus.

Bl. 5. De Hebreeuwsche verhalen wijzen op de gebergten van Cachemir als op de plaats van den oorsprong van het menschelijk geslacht. Dit is onjuist. De Hebreeuwsche verhalen wijzen op Mesopotamia; de gebergten van Cachemir zijn op climatologische gronden daarvoor gehouden.

Bl. 10. Salomo werd in zijn ouderdom afgodendienaar. Salomo liet de afgodendienst toe, maar te zeggen dat hij zelf heeft meêgedaan, is ál te sterk.

Bl. 12. Moeris, de ontwerper van het groote meer. Moeris heeft het meer niet gemaakt, maar een door de Natuur gevormd dal in een vergaderbak voor het Nijlwater veranderd.

Bl. 14. Locris (een gedeelte lag aan de zeeëngte Euripus). Het andere, hier vergeten, gedeelte lag aan den Corinthischen zeeboezem.

Bl. 19. De Doriërs, die alleen het burgerregt bezaten. Hier worden Elis, Messenië, Sparta en Argos over éénen kam geschoren. Dit is onjuist. De Spartanen alleen schijnen de overwonnenen zoo streng behandeld te hebben.

Bl. 23. Pisistratus bevestigde door zijne zachte en regtvaardige regering de staatsinrigting van solon. Voor een ‘tyran’ was pisistratus vrij goed, maar een tyran was toch altijd de tegen-

[p. 614]

voeter van een regtvaardig Vorst, en kon bezwaarlijk eene republikeinsche staatsinrigting bevestigen.

Bl. 25. - streden de vloten bij Artemisium op Euboea. Hier moest bij: zonder dat de Perzen voordeel behaalden. Dit toch was voor hen reeds eene nederlaag.

Bl. 29. De overwinning van agesilaus bij Coronea verzekerde aan de Spartanen het overwigt te land. De diplomatieke bekwaamheid van antalcidas heeft hun hier veel meer voordeel gedaan dan al de dapperheid van agesilaus.

Bl. 30. Philippus verwoestte hunne stad (der Phocensers). Dit moet zijn: hunne steden.

Bl. 33. Daar....verdeelden zich de veldheeren in de Provincieën. Dit is een Germanismus.

Bl. 35. In 167 werden duizend aanzienlijke Achaeërs als gevangenen naar Rome gevoerd. Dit is niet volkomen juist. Zij werden derwaarts opgeroepen om zich te verantwoorden.

Bl. 37 en volgg. Albalonga wordt steeds als één woord geschreven. Dit is, meen ik, verkeerd.

Bl. 38-41. De Schrijver heeft de Oude Geschiedenis van Rome maar op de gewone wijs verhaald. Dit is, m.i., het heste, mits er bij gezegd worde, dat het overlevering is, en geene geschiedenis. De resultaten der kritiek zijn nog niet zeker genoeg, en zullen het wel nooit worden.

Op bl. 41 staat: na een achttienjarigen strijd verkregen de Plebejers ook aandeel aan het Consulaat. Hier moest een jaartal bijstaan. Nu moet een leerling denken dat dit in 427 gebeurd is; want het laatst genoemde jaartal is 445. Ondertusschen is op bl. 42 het jaar 367 opgegeven. 't Is dus meer eene fout van redactie dan van Tijdrekenkunde.

Bl. 45. De Mamertijnen riepen de Carthagers en de Romeinen te hulp. Hieruit kon moeijelijk een oorlog tusschen Rome en Carthago komen. De Mamertijnen riepen echter de Carthagers niet te hulp, maar werden door dezen aangevallen, en riepen alleen de Romeinen te hulp.

Bl. 48. Ceterum censeo. Voeg er bij: Carthaginem esse delendam.

Bl. 49. Griekenland werd eene provincie onder den naam van Achaja. Immers niet geheel Griekenland. Athene heette nog lang een vrije Staat.

Bl. 50. De rijke en aanzienlijke burgers, wier familiën alle

[p. 615]

tot hooge overheidsambten en in den Senaat konden komen. Dit is maar half juist. Door persoonlijken invloed hielden de nobiles zich staande, doch zonder erkend privilegie. Zie bl. 51 en cajus marius een homo novus.

Bl. 55. Pompejus werd met een leger tegen hem gezonden. Dit klinkt als of pompejus aanvaller was. Het tegendeel had echter plaats.

Bl. 57. Agrippa, den veldheer van octavianus. Liever: den vlootvoogd, enz.

Bl. 64. Dat constantijn zich eerst kort voor zijnen dood liet doopen was geen bewijs dat hij nog niet tot het Christendom was overgegaan, daar hij tot de klasse der Catechumenen werd gerekend, hetgeen in dien tijd meer gebeurde. Het schijnt dat velen den doop zoo lang mogelijk uitstelden, om kort vóór hunnen dood in ééns al hunne zonden af te wasschen.

Bl. 65. De vervolgingen onder trajanus schijnen niet bijzonder zwaar geweest te zijn, zoo als uit zijne correspondentie met plinius blijkt.

Deze aanmerkingen heeft Ref. onder het lezen gemaakt. Hij kan dus het boekje niet onvoorwaardelijk aanprijzen. Daar het evenwel, gelijk reeds gezegd is, zich door beknoptheid en zaakrijkheid aanbeveelt, en geen menschenwerk zonder gebreken is, kan hij het evenmin afraden, maar gelooft dat het in handen van een Docent, die de fouten laat verbeteren, eene bruikbare Handleiding kan wezen.

d. burger, jr.