Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Wolfgang Musculus en zijn tijd. Eene bijdrage tot de geschiedenis der Kerkhervorming. Naar het Hoogduitsch van Ludwig Grote, door I^s. Prins, Predikant te Amsterdam. Te Amsterdam, bij H.W. Mooy. 1856. In kl. 8vo. IV en 111 bl. f :-90.

‘De naam van musculus’ - zegt grote - ‘moge op aarde minder bekend gebleven zijn, deze bladen hebben ten doel, zijne gedachtenis te vernieuwen en in zegenend aandenken te bewaren.’ Zij zullen dat doel wel bereiken. Wij voor ons hopen het althans, om vele redenen. Vooreerst ter wille van musculus zelven, wiens krachtvolle en toch zachtmoedige Johannesgeest, in belangwekkende lotswisselingen ontwikkeld, ons bijzonder aantrekt. Dàn ter wille van den Schrijver, wiens arbeid zich onder de vele monographiën onzer dagen op 't voordeeligst onderscheidt, door den eenvoudigen en toch boeijenden trant waarop hij ons 't leven van musculus verhaald, wij schreven haast: verteld heeft, en waardoor hij aan de klip van geleerde dorheid en omslagtigheid ontsnapt is, die menige monographie slechts voor de mannen van 't vak leesbaar maken. Verder om des grijzen Vertalers wil, die de dagen zijns ouderdoms tot zóó nuttige werkzaamheid besteed, en zijne taak zóó loffelijk volbragt heeft: met name ook door 't een en ander, dat voor den Nederlander min belangrijk was, in te korten. En, eindelijk, ter wille van onze landgenooten, die een bewijs van hunnen smaak voor 't schoone en goede zullen geven, wanneer de kennismaking met musculus en zijne biographie hun aangenaam blijkt te zijn.

[p. 468]

Wij kunnen ons niet onthouden om dit gunstig oordeel met een paar proeven te staven. Daar het boek ‘Musculus en zijn tijd’ betiteld is, sta hier iets ter karakterisering van beide.

Uit de schilderingen van den toenmaligen tijd nemen wij - ten behoeve van hen die de noodzakelijkheid der Kerkhervorming nog niet zóó geheel doorzien - het navolgende over: ‘Op het einde der 15^de eeuw zag het er in Straatsburg allertreurigst met de Godsdienstigheid uit. In de Katharinakapel van de hoofdkerk bragt men op het Kersfeest vaten vol wijns; het hoog-altaar was de schenktafel (het buffet), en als of men God daarmede eene dienst deed, men wedijverde in het wijndrinken. Daarbij werd gezongen en gedanst; allerlei potsen werden gespeeld, en schaamtelooze scherts bleef niet achter. De adellijken verschenen bij de mis in de Dom-kerk met spits uitloopende schoenen, waaraan geraasmakende dingen vast waren; voorts met jagthonden en valken, die zij somtijds gedurende de Godsdienst-oefening tot tijdverdrijf lieten vliegen. Anderen behandelden onder de mis hunne tijdelijke zaken met elkander. Om een omweg te mijden, ging men door de kerk met de speenvarkens, die men op de markt gekocht had, zoodat de priester, die de mis las, niet zelden door het geschreeuw belet werd voort te gaan. Ook was het niet ongewoon, dat de Schepen aan de heilige plaats vonnissen uitsprak. In menige kerk hielden zich ontuchtige vrouwen op: die van de Dom-kerk werden hare zwaluwen genoemd. Op hooge feesten was de onbetamelijkheid en het gedruisch in de ontwijde heiligdommen bijzonder groot. Op het Pinksterfeest werd in den Dom op het orgel een figuur geplaatst, de roeraap geheeten, waarin zich dan een ligtzinnige knaap verborg, om de menigte door zijn gejammer, of door laffe gekkerijen en vrolijke liedjes te vermaken. Van St. Nicolaas tot op Onnozele Kinderen-dag plagt een knaap in bisschoppelijk gewaad Godsdienst-oefening te houden in den Dom voor volwassenen, die verkleed en gemaskerd haar bijwoonden. Zoo nam het zedenbederf toe, en de geestelijkheid zag het onverschillig aan, ja bevorderde het meer dan dat zij het tegenging.’

Hoezeer steekt nu tegen die volslagen godvergetenheid der nog onhervormden de bijzonderheid af, die we thans uit den

[p. 469]

levensloop van den Hervormer-zelven afschrijven: ‘Reinhard van rothenburg, zijn trouwe vriend en beschermer, wilde hem eens op de proef stellen. Op zekeren dag, dat musculus het klooster had verlaten, en in het dorp gegaan was, om Godsdienst-oefening te houden, verscheen reinhard, vermomd en vergezeld van eenige insgelijks verkleede ruiters, voor de deur der kerk, en riep hem met eene dreigende stem naar buiten. Musculus kwam naar buiten, en toen hij de ruiters zag, meende hij dat zij door den Bisschop van Metz waren afgezonden om hem gevangen te nemen en te dooden. Hij behield echter zijne tegenwoordigheid van geest en verzocht de vreemde ruiters dat hij eerst de Godsdienst-oefening ten einde mogt brengen, en dan zou hij gewillig volgen, waarheen men hem brengen wilde. Toen hem dit werd toegestaau, keerde hij in de kerk terug, en ging met zijne prediking voort waar zij afgebroken was, met zulk eene kalmte, dat men geen het minste spoor van vreeze aan hem kon ontdekken. Aan het slot zijner leerrede wekte hij zijne hoorders op tot standvastigheid, trouw en volharding in de belijdenis der waarheid, en in het bijzonder nog tot het bidden zoo voor elkander, en voor zich-zelven, als voor hunnen leeraar, die waarschijnlijk in het volgende oogenblik zou sterven. Nadat hij nu het gebed voor zich-zelven en zijne Gemeente had geëindigd, verliet hij de kerk, en gaf zich over aan zijne vermeende vervolgers, met goeden moed, terwijl zijne aanhangers vol angst en vreeze waren. Toen liet reinhard van rothenburg zijn masker vallen en vertoonde zich in zijne ware gedaante. Vol bewondering omarmde hij den onverschrokken man, die bereid was alles, om des Evangelies wil, te ondergaan, en zelfs zich in den dood over te geven. Hij vermaande hem in deze standvastigheid en getrouwheid te volharden.’

Musculus was niet alleen Prediker en Godgeleerde, maar tevens Latijnsch en Hoogduitsch Dichter. Ook hiervan worden ons eenige stalen medegedeeld, inzonderheid uit zijne epigrammen, waaronder er zijn die in onze schatting eene plaats naast salomo's Spreuken zouden verdienen; b.v. dit: ‘Eene ongewone waarheid veroordeelt men als valsch, maar eene openlijke dwaling wordt voor regt gehouden.’

Iets missen wij hier ongaarne, dat bij eene monographie eigenaartig, ja, wij zouden zeggen onontbeerlijk te huis behoort.

[p. 470]

Wij bedoelen het portret van musculus. Het bestaat; want wij hebben 't voor ons liggen. Wij weten niet regt of 't uit sleidanus dan uit seckendorf afkomstig is; maar het beantwoordt aan de op bl. 104 gegeven persoonsbeschrijving. Een goede steendruk ware voldoende geweest, en had den prijs niet veel behoeven te verhoogen.