Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

Nalezing. Onuitgegevene en verspreide Gedichten van H. Tollens, C.Z. Te Leeuwarden, bij G.T.N. Suringar. 1855. In gr. 8vo. 162 bl., in cart. f 3-60, geb. f 4-80.

De wensch door een onzer Dichters (withuys), in een lied aan den Heer tollens, na het lezen van diens bundel, getiteld: ‘Laatste Gedichten’, uitgesproken:

- Nog tienmaal schrijve uw hand,

Steeds bedrogen, ‘Laatste Dichten’

Op een later bundelband! -

blijft niet gehéél onvervuld. De bundel dien wij aankondigen, is reeds de tweede welke sedert dien tijd is verschenen, en ook deze zal, zoo wij hopen, nog niet de allerlaatste zijn van den beminden Volksdichter. Zeker zal hij dat niet zijn, wanneer hem de jaren van vondel ten deel mogen vallen; gelijk dat in hetzelfde lied is, en door ieder wordt gewenscht.

[p. 392]

Een hoog geklommen leeftijd moge nu of dan eens merkbaar wezen in het oordeelen over de wereld, en de dingen waar men in jeugdiger jaren prijs op stelt; maar heeft geen invloed op de schoonheid van zijne verzen; want het hart en de geest des grooten Zangers zijn nog immer jong, en de liefde voor de dichtkunst, en de zucht om haar te beoefenen zullen hem wel nimmer verlaten.

Al wie met de werken van den uitmuntenden Dichter is ingenomen, zal er hem dankbaar voor zijn, dat hij den Heer suringar heeft vergund om ook deze zoogenaamde ‘Nalezing’ uit te geven; niet dewijl daardoor - zoo als in het anders fraai gestelde Voorberigt des Uitgevers gezegd wordt - zijne gezamenlijke dichtbundels op een rond twaalftal zijn gebragt; want wie zou waarde aan dat ronde getal hechten, of hij moest wenschen dat het niet overschreden wierd: maar omdat de verspreide gedichten (immers een groot gedeelte) nu bij elkander, en voor ieder te bekomen zijn; hetgeen vroeger 't geval niet was. Het vertrouwen, door den Heer suringar in zijn Voorberigt geuit: dat deze ‘Nalezing niet versmaad of gering geschat, maar met graagte en welgevallen ontvangen en genoten zal worden’, is voorzeker ook niet teleurgesteld.

De Dichter-zelf heeft het werk niet met eene Voorrede verrijkt; maar bij zijne bewerking (‘berijming’ zegt hij ál te zedig) van de klooster-legende ‘Philemon’, die hier weder onverminkt voorkomt, een woord gevoegd tot opheldering van de geschiedenis van dat gedicht. Naauwgezette gemoederen hebben er, toen 't bekend werd, profaniteit in gevonden, en dat heeft den Dichter toen bewogen, om de fabel te verplaatsen in de oude Grieksche Godenwereld; waar zij echter volstrekt niet paste. Ofschoon wij, gelijk velen, met kloosterlegenden niet sterk zijn ingenomen, heeft toch die verminking ons altijd leed gedaan, en 't verheugt ons, dat er door regthebbenden tegen is geprotesteerd. Daar heeft men nu 't genoegen aan te danken, deze vernuftig gevonden, allergeestigst en keurig in verzen gebragte legende hier op nieuw te ontvangen zoo als zij den Dichter het eerst uit hart en pen is gevloeid. Zij staat met regt aan het hoofd van den inhoud.

De overige stukken (ten getale van drie-en-veertig) zijn bijeengevoegd: a. uit de ‘Dichterlijke Handschriften’, in der tijd

[p. 393]

door uilenbroek uitgegeven. De gedichten daaraan ontleend, behooren, zoo wij meenen, tot het tijdperk van 's Dichters jongelingschap. b. Uit een bundel, getiteld: ‘Onuitgegeven Gedichten’, bij den Heer suringar, zonder jaartal en paginatie, waarschijnlijk alleen voor vrienden gedrukt; doch van welken Ref. zoo gelukkig is een exemplaar te bezitten. Wijders ‘vindt men hier ook’ - zegt de Uitgever - ‘die stukjes terug, die in de laatstverloopen winters, ten voordeele van de armen, afzonderlijk zijn uitgegeven; die in de honderden, ik mag zeggen duizenden guldens, welke zij tot dat weldadig doel hebben opgeleverd, de getuigenis vernieuwen, dat de Dichter, door zijne zangen, gedurende eene reeks van jaren, niet alleen de harten zijner landgenooten voor al wat heilig en goed is, ontgloeid heeft; maar dat zijne poëzij met de harten ook de beurzen der gegoeden en welgezinden heeft geopend; dat zij door de giften, die zij wist uit te lokken, meermalen de haardstede des behoeftigen heeft doen vonkelen, en diens verkleumde leden, gedekt of zijnen honger gestild heeft.’ - Behalven die stukjes, is ook des Dichters uitboezeming bij de begrafenis van wijlen Koning willem II hier opgenomen.

Wij hebben geen ander oordeel uit te spreken, dan dat deze verzameling in alle deelen den Dichter waardig is, en dat den Heer suringar, aan wien de Heer tollens de zorg voor het schikken der stukken, den druk en de correctie heeft overgelaten, lof en eere toekomt voor de wijze waarop hij zich van zijne taak heeft gekweten.

Onze lezers zouden niet voldaan zijn als wij hun niet eenig staaltje leverden van 't geen hier uit de ‘Dichterlijke Handschriften’ of de ‘Onuitgegeven Gedichten’ gevonden wordt. De keus is moeijelijk uit stukken zoo verscheiden in toon en trant, geest en strekking. Het liefst kozen wij de niet vertaalde komiesch-satirische beurtspraak: ‘De Rook- en Snuiftabak’, of den claudius nagezongen verheven beurtzang: ‘Het groote Hallelujah’. Die stukken echter zijn te breed voor ons enge bestek. Wij moeten ons vergenoegen met een kleiner stukje, en kiezen daartoe de vertaling der naïve waardeering van den boerenstand, een niet rijken ‘Vergenoegden Boer’, door claudius in den mond gelegd. Wij weten niet of er nog boeren in ons land zijn in wier mond het past; want de

[p. 394]

bezitters van vee en landerijen zijn in de laatste jaren reeds rijk geworden, en de overigen hopen, denkelijk, dat óók te worden; maar als gedicht zal 't ieder gelijk ons behagen:

Hij, die een hut en handen heeft,

Hij kwell' zich niet om morgen;

Indien 't geluk ons rijkdom geeft,

De rijkdom geeft ons zorgen.

En had ik zakken goud als graan,

En stal en schuur als kerken,

Met al mijn schatten na te gaan,

Hield ik geen tijd tot werken.

En wierd ik ook door bier en wijn

Een driemaalhonderdponder,

Wat vetter zou ik zeker zijn,

Maar zeker niet gezonder.

En ging mijn wijf in 't goudgeel zij',

En 't hoofd bepluimd met veren,

Misschien verbrandde de avondbrij

Bij 't uitdoen harer kleêren.

En wist mijn zoon, met sporen aan,

In 't zaâl te paard te zitten,

Ligt kon hij niet op klompen gaan

Bij 't ploegen en het spitten.

Hij, die een hut en handen heeft,

Bekreun' zich niet om morgen;

Indien 't geluk ons rijkdom geeft,

De rijkdom geeft ons zorgen.

Wij zouden toonen het publiek niet te kennen als wij dezen bundel nog aanprezen: de naam van den Dichter is aanbeveling genoeg. Maar er zijn, zoo wij meenen, nog meer verspreide en onuitgegeven gedichten van den Heer tollens, en wij kunnen den wensch niet onderdrukken, dat hij ook die doe bijeenvoegen en uitgeven. Hunne kunstwaarde moge, naar zijn gestreng oordeel, minder zijn; het publiek zal gewis toonen er anders over te denken. Dien wensch aan den beminden Zanger te kennen gevende, wenschen wij tevens dat het Vaderland zich nog lang hebbe te verheugen in zijn bezit, en dat bestendige gezondheid den avond zijns levens moge veraangenamen.