Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1856

De Pligt. Door Jules Simon. Uit het Fransch vertaald. Te Maassluis, bij J. van der Endt. 1855. In 8vo. IX en 360 bl. f 3-25.

In eenen tijd waarin zoo vele Godsdienstige en stichtelijke geschriften uitkomen, is het opmerkelijk, dat er zoo weinige van een echt zedelijken inhoud zijn. Wij bedoelen geene zedelijke verhandelingen, waarin onze letterkunde voormaals zoo rijk was, doch die thans weinig opgang zouden maken; maar degelijke werken, voor den beschaafden en denkenden lezer geschikt, die hem kunnen inlichten omtrent zijne pligten, en de gronden waarop hunne betrachting rust. Daar de zedekunde als een van de voornaamste takken der wijsgeerige wetenschap in de laatste jaren niet zoo zeer beoefend werd, als de bespiegelende en natuurkundige, was het ons zeer aangenaam, het voortreffelijke geschrift van jules simon, De Pligt,

[p. 184]

in onze taal te zien verschijnen. De Schrijver heeft de bekrooning, die hem voor dit werk bij de Fransche Akademie te beurt viel, ten volle verdiend.

Het onderwerp is ernstig, maar gepast in onze dagen, nu er meer van regten dan van pligten gesproken wordt, en de leer van de belanglooze deugdsbetrachting zoo vaak voor die van het eigenbelang wordt vergeten. Jules simon, een uitstekend leerling van de eclectische school der nieuwe Fransche wijsbegeerte, die door royer collard en cousin gesticht werd, heeft zijn onderwerp niet met zoo veel wetenschappelijke gestrengheid behandeld als kant zulks deed in zijne Kritik der Praktischen Vernunft, maar er den toon eener bevallige, doch tevens krachtige welsprekendheid aan gegeven, die zijn werk tot eene aangename zoo wel als hoogst nuttige lectuur maakt. De behandeling er van is eenigzins gelijk te stellen met de Ethica van aristoteles, en het boek van cicero over de Pligten, die zij voor hunne zonen nicomachus en marcus schreven; zij is onderhoudend, hoewel zij kernig blijft, en de waarde van het onderwerp immer in het oog houdt. Volgens jules simon zelf, is zijn boek voor verlichte menschen geschikt, die zich door de wijsbegeerte voelen aangetrokken, zonder er hunne studie van gemaakt te hebben. Hij beklaagt zich te regt, dat de wijsbegeerte thans niet zeer populair is; dat de weêrgalooze opgang van het onderwijs van cousin, en de edele lessen van jouffroy bijna geheel vergeten zijn. Maar, merkt hij vervolgens aan, de onderwerpen, die zij behandelen, blijven altijd hun gewigt behouden. Is de wereld eeuwig? En zoo zij dit niet is, wat is dan God? Bemoeit God zich met gebeurtenissen der wereld? Is er eene Voorzienigheid, of een onveranderlijk noodlot? Zijn wij vrij, of hangen wij van dit noodlot af? Is de wet van den pligt eene begoocheling of eene waarheid; eene uitvinding der menschen, of de uitdrukkingzelve van Gods wil? Wat is de ziel? Is zij onsterfelijk? En wat is de dood, waarnaar wij allen onherroepelijk henengetrokken worden? Dit zijn vraagstukken welke de wijsbegeerte bezig houden, en die eenmaal zich aan iederen mensch opdringen. Noch ligtzinnigheid, noch twijfelzucht baten hier; er komen in ieders leven omstandigheden voor, waarin zich twee stemmen doen hooren: die van het eigenbelang, en die van den pligt, welke eischt dat wij voor hem ons-zelven en ons belang opofferen.

[p. 185]

Niemand, zegt verder jules simon, zon zich voor den pligt opofferen, zoo deze eene menschelijke instelling ware; en als hij hier van pligt spreekt, en zijnen oorsprong, aard en regel nagaat, dan meent hij, en te regt, de geheele wijsbegeerte te omvatten. Hij draagt, eindelijk, zijn boek op aan de oude eeuwige zaak der waarheid en der wetenschap, waarvoor hij in zijn zeventien-jarig onderwijs heeft gestreden, en tevens aan zijne vroegere toehoorders die zijne lessen bijwoonden. Wij wenschen hem nu nog vele lezers, zoo wel bij ons als in Frankrijk, toe.

Het werk van jules simon is in vier Afdeelingen gesplitst. De eerste behandelt het gewigtige vraagstuk der zedelijke Vrijheid. Vooreerst wordt hier in het eerste Hoofdstuk het bestaan dezer vrijheid betoogd, en de aard er van aangewezen. In het tweede en derde wordt een onderzoek ingesteld over de voornaamste tegenwerpingen die tegen het aanwezen dier vrijheid in het midden zijn gebragt, en, eindelijk, de kracht en de invloed der gewoonte in het zedelijke aangetoond.

De tweede Afdeeling handelt over den oorsprong en de klassificatie der hartstogten, en in het bijzonder over de eigenliefde; tegen deze worden de menschenliefde en de liefde tot God overgesteld. Deze Afdeeling wordt met eene beschouwing van den toestand eener door de hartstogten overheerschte ziel besloten.

De derde Afdeeling is eene diep doordachte verhandeling over het zedelijk Denkbeeld der regtvaardigheid, dat daarin omschreven, in zijnen aard bepaald, en juist en krachtig geformuleerd wordt.

Eindelijk komt men in de vierde Afdeeling tot de toepassing van de zedelijke grondstellingen, en de betrekking van den mensch tot God. De Daad wordt hier in verhouding tot den mensch, zijne natuurgenooten en het Opperwezen beschouwd: de verdeeling der pligten en het eigenlijke voorwerp van de uitspraken van het geweten aangetoond, en verder over de verpligting gehandeld om het regt in zich-zelven en in anderen te eerbiedigen. In de laatste twee Hoofdstukken wordt de Pligt in verband met God en de onsterfelijkheid gebragt, en het regt van God op zijne schepselen, en de pligten welke daaruit voor den mensch voortvloeijen, benevens het gelukkige leven, of 's menschen bestemming na den dood, behandeld.

[p. 186]

Sedert de welsprekende Inleiding van benjamin constant, vóór zijn werk: De la Religion, is er in Frankrijk geen zoo krachtig betoog voor de belanglooze deugdsbetrachting en voor de Godsdienstige zedeleer uitgekomen, noch heeft zich eene zoo zegevierende bestrijding van het egoïsmus, de onverschilligheid in geloofszaken, en ook tegen het bijgeloof, de dweeperij en de huichelarij, voorgedaan. De Schrijver is een warm voorstander van het Christendom, hoewel onder den vorm van het Catholicismus, maar dat geheel verwijderd is van den slaafschen monnikengeest, dien het Jezuïtismus er heeft aangesmeed. Ieder verlicht Protestant kan zich met den geest zijner Godsdienstige grondstellingen vereenigen, even als met hetgeen hij aan het slot zijns werks over den dood zegt: ‘Lijdt en sterft dan onze ziel? Neen, maar de uitwendige mensch, het ligchaam. Ons eigenlijk leven is bij God. Er is geene wezenlijke zelfstandige gedachte, dan de gedachte aan den Eeuwige, er is geene werkelijke daad, dan de vervulling van den pligt. De pligt is alleen waar, het kwaad is logen. Mensch, waarover klaagt gij? Over de worsteling? Het is de voorwaarde der overwinning. Over eene onregtvaardigheid? Wat beteekent dit voor een onsterfelijk wezen? Over den dood? Hij is de bevrijding!’

Zoo wel bij ons als in Frankrijk kan dit voortreffelijk geschrift eenen heilzamen invloed hebben. Het bevat een waar tegengif voor die verkeerde en overdrevene strekking, welke men in de handelingen, de wetenschappen en de Godsdienstige gevoelens waarneemt; men ziet te gelijk de ongevoelige eigenbaat, het koude materialismus, en eene de Godsdienst onteerende femelarij, bij velen heerschen, terwijl het echt Zedelijk en Godsdienstig beginsel bij hen schijnt uitgedoofd te zijn. Hier zouden zij den waren weg aangewezen zien om tot hunne bestemming te komen. Waarom zouden zij niet naar de stem der wijsbegeerte luisteren, die zich hier met eene zoo plegtige waardigheid doet hooren? Wij wenschen dus het boek vele lezers toe. Moge onze vrees voor het tegendeel ongegrond zijn!

j.a.b.