Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Handleiding bij het katechetische onderwijs in de Christelijke leer, door S. Hoekstra, Bz.,Predikant bij de Doopsgezinde Gemeente te Rotterdam. Te Sneek, bij van Druten en Bleeker. 1855. 107 bl. ƒ :-70.

Volgens den Schrijver is deze ‘Handleiding’ niet voor algemeen gebruik, maar slechts voor meer ontwikkelde leerlingen bestemd. In het Voorbcrigt geeft hij met eenige uitvoerigheid rekenschap van de redenen, die hem bewogen hebben tot de zamenstelling en uitgave van een boekje, dat dienen moet om de ‘Handleiding van wijlen Ds. j. boeke’, als het eenige van soortgelijken aard, bij de Doopsgezinden in gebruik, bij het katechetisch onderwijs te vervangen. Daar wij die ‘Handleiding’ niet kennen, zoo kunnen wij ook niet beoordeelen, in hoeverre deze nieuwe daarboven uitsteekt in voortreffelijkheid. Maar dit weten wij, dat wij voor ons, die niet tot de Doopsgezinden behooren, ongaarne zouden verpligt worden om haar in te voeren op onze katechisatiën. Hoedanig ook anderer ervaring zijn moge, wij stellen, hoe meer wij ons met katechiseren bezig houden, des te hooger prijs op eenvoudigheid van vorm en inhoud, en geven verreweg de voorkeur aan de meer gewone volgorde en gebruikelijke benamingen, bij het onderwijs, boven het meer wijsgeerig en systematisch plan, dat bij deze ‘Handleiding’ ten grondslag ligt. Dat plan is ontleend aan hoekstra's meer uitvoerig geschrift: ‘over de leer des Evangelies in hare eenheid en haren zamenhang’, waarvan wij onlangs het Eerste Deel met wèlverdienden lof hebben aangekondigd. Zoo veel wij hebben kunnen nagaan, wordt dat grootere werk hier op den voet gevolgd, en de hoofdinhoud daarvan in stellingen en daaraan toegevoegde opmerkingen vrij getrouw teruggegeven. Het getal dier stellingen bedraagt juist twee-honderd, verdeeld in acht-en-veertig §§, die echter onderling nog al in grootte verschillen. Na eene

[p. 467]

Inleiding, die over Godsdienst, Openbaring en Bijbel handelt, wordt achtereenvolgens gesproken: over de oorspronkelijke inrigting van het Godsrijk; de storing van het Godsrijk door de zonde; Gods genaderijk ontwerp tot herstel van het Godsrijk aanvankelijk ontwikkeld; de herstelling des Godsrijks in en door jezus christus; de toebrenging tot en den ingang in het Godsrijk; en het herstelde Godsrijk, zoo als het zijn moet, werkelijk is en eenmaal worden zal. - Dit plan nu, hoe goed ook overigens voor eene meer wetenschappelijke ontwikkeling van de leer des Evangelies, komt ons weinig geschikt, althans niet eenvoudig en populair genoeg voor, ten gebruike bij het katechetisch onderwijs, al zijn het ook meer ontwikkelde leerlingen die onderwezen worden. Het is dan ook niet zonder groote oorzaak, dat hoekstra, in zijn Voorberigt, over de zeer dringende behoefte spreekt, die er in zijn Kerkgenootschap bestaat, aan eene voorstelling der Christelijke leer voor zeer eenvoudigen (lees: voor meer eenvoudigen) geschikt. En de even bekwame als werkzame man zal het ons wel niet ten kwade duiden, dat wij hem niet bij voorkeur in staat achten om in die zeer dringende behoefte naar eisch te voorzien. - Anderen mogen het met gewenscht gevolg beproeven!

Wij behoeven overigens niet in het breede uit te weiden over de opvatting der Christelijke waarheid die hier gevonden wordt. Zij draagt de kenteekenen van ernstig nadenken en gestrenge, wetenschappelijke studie, en is alles behalve oppervlakkig. Liever maken wij opmerkzaam op eene en andere bijzonderheid, die hier voorkomt en onze aandacht tot zich trok.

Vooreerst wordt er (bl. 12) gezegd: dat het geenszins in strijd is met de Protestantsche belijdenis: dat het Woord Gods in de Schrift de eenige regel is van 's Christens geloof, dat de meeste Protestantsche Genootschappen Kerkelijke formulieren en belijdenisschriften hebben, omdat zij geene gezag hebbende geloofsregelen zijn, maar alleen openlijke getuigenissen van hetgeen die afdeelingen der Kerk als Bijbelleer gelooven en belijden, en geene aanspraak maken op een ander gezag, dan hetwelk zij aan de Schrift ontleenen. Nadat daarop de belijdenisschriften der Nederlandsche Hervormde Kerk naauwkeurig zijn opgeteld, wordt er bijgevoegd: dat andere Protestantsche Genootschappen het verkicsclijker achten, om niet

[p. 468]

genootschappelijk uit te spreken wat zij als Bijbelleer belijden. Zij doen zulks, vooreerst: omdat het hun onmogelijk schijnt, de gemeenschappelijke geloofsovertuiging der geheele Gemeente uit te spreken; en, ten andere: omdat Kerkelijke belijdenisschriften aanleiding tot verdeeldheid en twist kunnen geven, en alzoo het onbetwiste genot der geloofsvrijheid belemmeren.

Ten andere vinden wij hier, nadat de leer des doops vrij uitvoerig behandeld en de bejaarden-doop vooral uit dit oogpunt gehandhaafd is, dat de doop eene eigene handeling is en zijn moet van den gedoopte zelven (bl. 83), het volgende gezegd, dat van groote, prijzenswaardige gematigdheid getuigt: ‘Hoewel de Doopsgezinde vasthouden moet aan den bejaardendoop, omdat hij eene instelling des Heeren is, en omdat de beschouwing des doops niet zonder beteekenis is voor de beschouwing des geheelen Evangelies, zoo moet hij aan den anderen kant den doop op zich-zelven niet als eene hoofdzaak in het Evangelie beschouwen. Nergens wordt geleerd dat wij door den doop, overal dat wij door het geloof geregtvaardigd worden. Ook paulus beschouwde den doop niet als eene hoofdzaak; want, zegt hij, christus heeft mij niet gezonden om te doopen, maar om het Evangelie te verkondigen, 1 Kor. i: 17. En zij, die als kinderen gedoopt zijn, maar later openlijk belijden, dezelfde genadegaven van christus aan-, en dezelfde verpligtingen op zich te nemen, als de doop afschaduwt, zijn daardoor ook ten volle leden van christus' Gemeente geworden. Rom. ii: 26. Een iegelijk zij in zijn eigen gemoed ten volle verzekerd! Al zijn wij voor ons zelven van onze meening overtuigd, zij, die hunne kinderen laten doopen, doen zulks uit den geloove en den Heere, gelijk wij uit den geloove en den Heere doen wat naar onze overtuiging 's Heeren gebod is. Men leze Rom. xiv.’ - Hoe gunstig steekt dit echt verdraagzaam oordeel af bij den scherpen toon die wel eens door Doopsgezinden in onze dagen werd gevoerd tegen andersdenkenden! Wij verblijden er ons hartelijk over.

Eindelijk vindt men hier - zonderling genoeg! - (bl. 104) de zoogenaamde Groninger school in ons Vaderland niet oneigenaardig gekarakteriseerd. Zij kenmerkt zich, lezen wij, 1^o. door het op den voorgrond stellen van den persoon van christus, en den levenden christus in de Gemeente; 2^o. door hare

[p. 469]

rigting of althans voorliefde, om zoo mogelijk alles voor het denkend verstand tot klaarheid te brengen; 3^o. door de kracht van het verlossingswerk van christus vooral, hoewel niet uitsluitend, als eenen zedelijken invloed te beschouwen. Zij onderscheidt zich van de orthodox-Gereformeerde Kerk in het algemeen hierdoor, dat zij meer van de beschouwing van den mensch uitgaat, terwijl de Gereformeerde Kerkleer alles uit Gods souvereine oppermagt afleidt. Zij heeft gedaan en doet nog uitstekende diensten aan de Christelijke Kerk in ons Vaderland door hare praktische strekking, of door haren ijver om Christelijk leven in de Gemeente te wekken, te vermeerderen en in stand te houden, en de Godgeleerde wetenschap bevattelijk te maken voor de Gemeente zelve. Zij staat echter aan het gevaar van eenzijdigheid bloot.’ Of echter dit alles in eene ‘Handleiding bij het katechetische onderwijs’ te huis behoort, is eene andere vraag, die wij niet toestemmend zouden durven beantwoorden.