Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Encyclopaedisch Overzigt der vijf laatste Eeuwen vóór christus. Bewerkt door R. van Hinloopen Labberton,Litt. Hum. Cand., Docent in de oude talen aan het Stedelijk Instituut te Schoonhoven. Te Schoonhoven, bij S.E. van Nooten. 1854. In gr. 8_o. 148 bl. ƒ 1-:

Wat men naar den titel verwachten zou, moet, volgens het Voorwoord, met eenige bepaling worden opgevat. De Schrijver zegt daarin: dat zijn oogmerk is, om ‘de levens’ van cornelius nepos, welke een plastisch tafereel aanbieden van

[p. 444]

het belangrijkste gedeelte der Oude Geschiedenis, maar wegens de onvolledigheid minder geschikt zijn om als leerboek in de scholen te worden ingevoerd, aan te vullen en bij te werken, en daartoe alle in die ‘levens’ voorkomende eigennamen in zijne Encyclopaedie op te nemen, alle leemten te herstellen, en de historische onnaauwkeurigheden van den Schrijver te verbeteren.’ Bij de opgave van dit bijzonder, niet te vermoeden doel voegt hij echter; dat hij ‘ook van alle merkwaardige gebeurtenissen van dit tijdvak een uit de bronnen geput verslag zal geven,’ en dit voldoet beter aan hetgeen de titel doet verwachten, en in het werk wordt aangetroffen.

Zijn oorspronkelijk voornemen, om een tekstafdruk van nepos uit te geven, met onder aan het blad geplaatste historische opmerkingen en aanvullingen, heeft hij laten varen, en den vorm van een Woordenboekje gekozen, om daardoor den leerling meer gelegenheid tot zelfwerkzaamheid te geven. De uitvoering van het eerste zou ook moeijelijk geweest zijn, tenzij de uitgebreidere aanteekeningen achter het werk, en de kortere aan den voet der bladzijden gekomen waren. De eigennamen worden niet vernederduitscht, maar geschreven zoo als zij in de beste uitgaven van nepos voorkomen, met uitzondèring van ‘Rome’ voor ‘Roma’; voor welke verandering wij echter geene reden zien, daar ‘Roma’ in een Hollandsch boek niet vreemder klinkt dan Aegyptus, Alexandria, Athenae, of 't nog vreemdere Graecia, Padus, Paphlago. Bij de Grieksche eigennamen is de Grieksche spelling er tusschen haakjes bijgevoegd.

In eene voorafgaande aanteekening onderzoekt de Schrijver: of c. nepos voor den vervaardiger der ‘vitae’ mag gehouden worden? en geeft als zijn gevoelen op: dat de stof der ‘vitae’ antiek, maar de tegenwoordige omwerking van een lateren tijd is. Dergelijke kritische onderzoekingen (die men in een schoolboek tot het regt verstaan van nepos bestemd bezwaarlijk zou verwachten) komen ook in het werk zelf voor: over homerus, zijn bestaan als Dichter, en of de Ilias en Odyssee van hem of van zijne leerlingen afkomstig, en later, toen zij in geschrift gebragt werden, uitgewerkt en vermeerderd zijn? De hooge lof aan den onsterfelijken Dichter gegeven, en de belangrijke mededeelingen omtrent herodotus, thucydides, xenophon en polybius als Geschiedschrijvers, en omtrent de

[p. 445]

waarde hunner werken, mogen de jeugd tot ijverige bestudering en navolging van die groote Meesters opwekken!

Ook elders vertoont dit Woordenboek de bekwame hand die het zamengesteld heeft: vele plaatsen bewijzen des Vervaardigers belezenheid, doorzigt in de Geschiedenis, en geoefende oordeelkunde in het aanwijzen en verbeteren van gebreken en onnaauwkeurigheden; van welk laatste, onder meer, de artikelen: miltiades en thrasybulus ten blijke strekken. De klip waarop de Schrijver, bij zijn voornemen om alle bij nepos voorkomende eigennamen in zijn werk op te nemen, en van alle merkwaardige gebeurtenissen een uit de bronnen geput verslag te geven, zoo ligt had kunnen stranden: het vallen in herhalingen, heeft hij gelukkig vermeden, door bij de afzonderlijke beschrijving van de belangrijkste gebeurtenissen, van de hoofdpersonen daarin, en van de plaatsen waar zij voorvielen, telkens nieuwe bijzonderheden mede te deelen. Men vergelijke het artikel: ‘Punica bella’ met die over hamilcar, hannibal, hasdrubal, fabius, scipio, Trasimenus, Cannae, Zama. Aan de worstelingen van de Grieken met de Perzen en onder elkander, en van de Carthagers met de Romeinen is, naar het doel dezer Encyclopaedie, te regt groote zorg besteed. De studerende jeugd zal er eene goede voorbereiding in vinden tot het met vrucht lezen niet alleen van nepos, maar ook van de genoemde en andere classici, als livius, plutarchus. Doch wat heeft den Schrijver bewogen om aan marcus antonius en octavianus zulk eene uitgebreide plaats in te ruimen, in evenredigheid van de weinige regels over alexander magnus en julius caesar, die boven genen eene groote rol in de Geschiedenis gespeeld hebben?

Over het geheel is deze Encyclopaedie tot het oogmerk waartoe zij dienen moet uitnemend ingerigt, en kan zij ook door meer gevorderden met vrucht geraadpleegd worden.

Papier en druk zijn goed, maar de correctie had op sommige plaatsen beter kunnen zijn. Claudius, voor: clodius, den bekenden vijand van cicero (bl. 22); timotheüs waar van thrasybulus, en timoleon waar van timotheüs gesproken wordt (bl. 139, 140, 141), en de overwinning bij Ibera aan ‘hem’, dus aan hasdrubal, toegekend, in strijd met hetgeen onmiddellijk voorafgaat en volgt (bl. 54), hadden in een Woordenboek voor de Latijnsche scholen moeten vermeden worden.