Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Alphabetisch Artsenij-Zakboek, met inachtneming der nieuwe Pharmacopea (poea) en onder het raadplegen van oude en nieuwere ervaring, beknoptelijk bijeengebragt door A.F.H. de Lespinasse,Med. et Art. Obst. Doctor, Gemeente-Arts te Vaassen. Te Deventer, bij A. ter Gunne. 1854. In kl. 8vo. 90 bl. ƒ :-60.

De Schrijver zegt, in zijn kort Voorberigt, voor de alphabetische optelling en behandeling der geneesmiddelen, aan de zoogenaamde Duitsche nomenclatuur de voorkeur gegeven te hebben, dewijl de geneeskrachtige stoffen die denzelfden metaalaardigen of anderen grondslag hebben, zoo doende meer in elkanders nabijheid blijven en het overzigt gemakkelijker maken. Wij willen op die zienswijze niets afdingen, maar moeten echter opmerken dat die nomenclatuur in ons Land nooit is gebruikt geworden, en daarom ook nu nog aan velen onbekend is; en ten anderen, dat het daardoor noodig geworden is om zeer talrijke synonymen in de lijst op te nemen, en bij deze telkens naar elders te verwijzen: dat laatste ware niet noodig geweest, wanneer de Schrijver òf de oude, algemeen bekende namen in eene alphabetische orde gerangschikt had, òf aan de Berzeliaansche namen, die in de Pharmacopoea bovenaan gesteld zijn, tot dat einde de voorkeur gegeven had; dan had elk middel slechts ééns behoeven vermeld te worden, en elk lezer, wien die namen niet toereikend bekend mogten zijn, had dan de Pharmacopoea zelve als commentarius kunnen raadplegen. In een boekje van 90 bladzijden moet natuurlijkerwijze alle noodelooze omslagtigheid

[p. 126]

vermeden worden. Om diezelfde reden hadden wij gewenscht dat de Schrijver zich bepaald had tot de in de Pharmacopoea zelve opgenomen middelen, wier getal eer te groot dan te klein is. Dat toch de meeste geneeskrachtige stoffen, die daarenboven in het Artsenij-boek behandeld worden, òf overbodig zijn, òf voor werkeloos moeten gehouden worden, zal uit de volgende aan de eerste 20 bladzijden ontleende voorbeelden kunnen blijken: Allium sativum, Ambra grisea, Amylum, cortex Angusturae verae, semen Anisi stellati, Anthrakokali, Argentum muriaticum, Argentum muriaticum ammoniatum, Argilla depurata, radix et turiones Asparagi, oleum Asphalti, radix Astragali exscapi, Aurum hydrocyanicum, herba Ballotae lanatae, Baryta hydroïodica, Berberinum purum, baccae Berberidis vulgaris, radix Bistortae, Bromium, Brucinum, radix Bryoniae albae, herba Bursae pastoris, radix Caïncae, Cannabis sativa, fructus Capsici annui, carbo trichloratus, semen Cardui Mariae, radix Caricae arenariae. Mogt er soms eene tweede uitgaaf van het Artsenij-zakboek gevorderd worden, dan zouden wij den geachten Schrijver in bedenking geven om de meeste dier stoffen met stilzwijgen voorbij te gaan. Om toch sedert lang in onbruik geraakte middelen, zoo als het zaad der gevlekte distel en de bladeren van het taschjeskruid, op nieuw onder de pharmaceutische stoffen op te nemen, daarvoor is, naar onze meening, in de autoriteit van rademacher geen voldoende grond gelegen. Immers, welk gewigt kan men hechten aan het gezag van eenen schrijver, die onder de geneeskundige mystieken van den lateren tijd eene eerste plaats bekleed heeft, en die, zoo wel aan het ziekbed als in zijne geschriften, van het ongerijmde beginsel is uitgegaan, dat niet eene naauwkeurige diagnostiek der ziekten bij de keus der middelen tot wegwijzer verstrekken moet, maar dat uit de gevolgen van het toegediende middel de geaardheid van het ziekte-proces moet worden opgemaakt? Wat moet er van de Geneeskunde worden, als de éénige veilige weg langs welken men in empirische wetenschappen tot kennis geraken kan, het opsporen der oorzaken, namelijk, uit de zorgvuldig waargenomen verschijnsels, verwaarloosd wordt, en in de plaats daarvan de uitwerkselen der toegediende geneesmiddelen, die dikwijls meer in de levendige fantasie van den geneesheer dan in werkelijkheid bestaan, tot sleutel der ziektekunde worden

[p. 127]

aanbevolen? Mag het licht dat de nieuwere pathologische Anatomie over de ontwikkeling en de gevolgen der ziekteprocessen heeft doen opgaan, miskend en verwaarloosd worden, om in de plaats daarvan met chelidonium-ziekten, salpeter-ziekten, enz. begiftigd te worden? Maar wij zouden ons aan te groote uitvoerigheid schuldig maken, wanneer wij op het werk van rademacher, en andere door den Schrijver geraadpleegde bronnen, eene billijke kritiek wilden toepassen. In het algemeen zijn wij van oordeel, dat de Schrijver, buiten zijne eigene ervaring, liever een klein getal praktische geneeskundige schrijvers had moeten raadplegen, dan het tamelijk groote getal van tusschen twee haakjes aangehaalde auteurs, wier namen althans voor een groot deel geheel onbekend zijn. Ook in de opgaaf van de geneeskrachtige werking der middelen, en van de dosis waarin zij moeten toegediend worden, is de Schrijver niet altijd op eene even oordeelkundige wijze te werk gegaan. Van de Aconitine wordt, b.v., gezegd, dat één grein te Londen twee gulden kost, en dat reeds een 1/15 deel van een grein het leven in gevaar brengt: hoe strookt het nu daarmede, dat van een zoo hevig en tevens zoo kostbaar middel een smeersel van 16 greinen wordt voorgeschreven? Op die zelfde bladzijde worden de verschillende aether-soorten blijkbaar in eene te groote gift voorgeschreven. Wegens de uitdrukking dat de aloë in concensuële kraukzinnigheid bij schroeder van der kolk lijfmiddel is, willen wij den Schrijver niet hard vallen. Dat van het ammonium aceticum liquidum gezegd wordt zweetdrijvend, beter 't zweeten belettend, zal voor een subjectief gevoelen van den Schrijver moeten gehouden worden. Van denzelfden aard is de volgende omtrent de Borax afgelegde verklaring, waarmede weinige verloskundigen zullen instemmen: vroeger veel gebruikt als weeën opwekkend, 't geen alles behalve stellig is; - evenmin 't nut als emmenagogum. Op bl. 7 had het verschil tusschen het amygdalinum cum Emulsione en de aqua ex amygdalino parata moeten vermeld worden: het eerste is meer dan dubbel zoo sterk als de laatstgenoemde bereiding. Ook is het minder naauwkeurig te zeggen, dat acht greinen amygdaline ½ grein acidum hydrocyanicum bevatten; want op zich-zelve bevat die stof geenerlei blaauwzuur en wordt voor onschuldig gehouden, terwijl daaruit eerst door de ver-

[p. 128]

binding met het emulsine, dat in de amandelmelk aanwezig is, een zwaar vergif wordt geboren, hetgeen veel bedenkelijker gevolgen kan hebben dan het Opium, zoodat het bijvoegsel van den Schrijver: ‘wordt het meest geprezen door hen die opium en morphine niet durven of weten te bezigen’, voor ondoelmatig gehouden moet worden. Onder de antidota van het acidum arsenicosum noemt de Schrijver het carbonas ferri, eiwit in warm water, suiker, zeep, melk. Geen der laatstgenoemde middelen is echter in staat om het genoemde zuur, òf in een onoplosbaar albuminaat te veranderen, òf te desoxyderen en tot den metaalstaat te herleiden, òf daaruit een onoplosbaar zout te doen geboren worden. En wat het eerste middel betreft, het carbonas ferri, ook dit zou vruchteloos toegediend worden, dewijl het ijzer-oxyde alleen in zijnen hydraat-toestand (hydras bi-ferricus, of oxydum ferri hydratum) eene nieuwe en onoplosbare verbinding met het acidum arsenicosum kan daarstellen. Ook had het magnesiumoxyde, mits in een hydraat-toestand verkeerende (door magnesia usta eenigen tijd in zuiver water te koken), onder de antidota niet onvermeld mogen blijven. Ten slotte halen wij, ook om de noodzakelijkheid aan te toonen, dat de Schrijver zich op meerdere beknoptheid en duidelijkheid van stijl toelegge, het volgende gezegde aan omtrent de vroeger vermelde semina Cardui Mariae: ‘Volgens mijne geringe ervaringen durf ik proeven met dit middel aanbevelen; vele quasi-pleuritides of pleuritides spuriae zullen er spoediger en zekerder mede genezen worden dan met den 't leven vijandigen apparatus antiphlogisticus, na wier afloop niet zelden ja 't leven gered is en hoe, maar het individu door kwik, antimonialia, aderlatingen, enz. in zijn van de bijzondere ziekte afgescheiden toestand, wat gezondheids-mogelijkheid betreft, voor langer of korter bedorven is.’ - Moge de noodzakelijkheid eener tweede uitgaaf den geachten Schrijver in de gelegenheid stellen om zijn werk van de bovenstaande en andere feilen te zuiveren.