Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1855

Onderzoek naar de Wijsbegeerte der Hebreën. Uit het Hoogduitsch door S.A.J. de Ruever Groneman,Theol. Doct. Te 's Hertogenbosch, bij Gebroeders Muller. 1854. In gr. 8vo. 94 bl. ƒ :-90.

‘Onder de beoefenaars zelven der Hebreeuwsche taal en oudheid wordt er welligt meer dan één gevonden, die zich zelven geene rekenschap geeft van de beweging der ideën, die in den boezem van het Israëlitische volk plaats vond, en men mag wel verzekeren dat in den uitgebreideren kring der geleerde leeken, b.v. der wijsgeeren, de onkunde dier zaken zoo ver gaat, dat men zelfs er zich niet om bekommert. Niets

[p. 70]

evenwel is minder regtvaardig. Eene geschiedenis der schoone kunsten, die de Grieken buiten hare lijst zou laten, zou niet meer volledig zijn, dan eene geschiedenis van de ontwikkeling en den voortgang van den menschelijken geest in het intellectuële, uit welke het Joodsche volk gebannen is. De Heer bruch heeft dan eene wezenlijke dienst aan de wetenschap bewezen, door die erge gaping aan te vullen en de aandacht der wijsgeeren op de wijsheid der Hebreën te vestigen.’ Zoo spreekt met volle regt de bekwame colani in de Revue de Theologie (Nov. 1851), bij de aankondiging van het werk des Hoogleeraars j.f. bruch, te Straszburg in 1851 verschenen en getiteld: Weisheits-Lehre der Hebräer. Ein Beitrag zur Geschichte der Philosophie. Van dit belangrijk werk nu deelt de Heer groneman in deze brochure de Inleiding mede, die, volgens zijne getuigenis, een zeer naauwkeurig, scherpzinnig, geleidelijk onderzoek behelst, in eene duidelijke en boeijende voordragt ingesteld, omtrent de vraag: Of en in hoe verre aan de Hebreën wijsbegeerte kan worden toegekend? Hij doet het niet enkel om dat boek bekend te maken, en ter aandachtige overweging aan te bevelen aan allen die in theologische en philosophische studiën smaak vinden, maar ook om de aandacht juist op datgene bijzonder te vestigen wat hier door bruch gezegd is over het wezen der philosophie, over den geest van het Hebreeuwsche volk, en wat over het geheel door hem in het midden is gebragt bij de beantwoording der genoemde vraag.

Na aandachtige lezing van dit geschrift mogen wij niet nalaten deze getuigenis, door groneman afgelegd, te herhalen en hem voor de uitgave dank te zeggen. De inhoud heeft ons geboeid. De Hoogleeraar bruch begint met de vermelding van de verschillende gevoelens die er te dezen opzigte bestaan. Terwijl de Geschiedschrijvers der philosophie aan de Hebreën alle wijsbegeerte ontzeggen, spraken de oudere Godgeleerden doorgaans met zekeren ophef van de philosophische wijsheid der Hebreën. Bij dit verschil van zienswijze verdient het opmerking, dat men a priori zich grootelijks zou moeten verwonderen, als de Hebreën zich gedurende hun volksbestaan nooit hadden opgewekt gevoeld, om hunne krachten op philosophisch grondgebied te beproeven; te meer daar de philosophie, naar haar eigenlijk wezen, den menschelijken geest van nature evenzeer eigen is als de poëzij,

[p. 71]

en het Hebraeïsme van den beginne aan zoo bij uitnemendheid rijk was aan verhevene en vruchtbare religieuse ideën. De vraag echter, die hier beantwoord wordt, brengt ons vooral op het gebied der historische realiteit. Tot hare beantwoording gaat een naauwkeurig onderzoek vooraf naar het wezen der philosophie zelve, waarvan het begrip door sommigen te wijd, door anderen te eng wordt opgevat. Zij wordt hier in objectieven zin genoemd de wetenschap der hoogste, noodwendige gronden van alles wat is of zijn zal, en is subjectief het redelijke denken, in zoo ver het, onafhankelijk van elk daar buiten liggend gezag, tot het onderzoek zich uitstrekt der hoogste, noodwendige gronden van datgene wat is of zijn zal. Hiermede is de maatstaf gevonden, waarnaar de vraag, hier geopperd, moet beantwoord worden. Daarbij moeten tevens de voorwaarden, deels van subjectieven, deels van objectieven aard, worden in acht genomen, die ondersteld worden, wanneer ergens de menschelijke geest de behoefte aan philosophisch denken gevoelt, en zich met eenig goed gevolg daaraan zal kunnen overgeven. En daarvan wordt nu de toepassing gemaakt op de Hebreën, bij wie eerst onder de Koningen de voorwaarden aanwezig waren, die het opkomen van wijsgeerig nadenken mogelijk maakten, gelijk dan ook eerst uit die tijden zoodanige schriften voorhanden zijn, die daarvan getuigenis afleggen. Aan het aartsvaderlijk tijdperk philosophie, en wel eene zeer diepzinnige philosophie toe te schrijven, dat was eene dwaasheid der oudere Theologen. Ook het Mozaïsche tijdperk gedoogde zulk nadenken niet dat zich boven de spheer der gewone eindigheid verheft, en nog veel minder het tijdperk der Rigters. Die tijd, eenigermate door samuël voorbereid, brak eerst met de regering van david aan, en vooral ontstond er, onder den invloed van den wijsgeerigen salomo, eene bijzondere klasse van mannen, die men bij voorkeur de Wijzen noemde en als dragers en bevorderaars der Hebreeuwsche beschaving nevens de Profeten en de Priesters stelde. Allen hadden zij, hoe zeer zij ook in ander opzigt zich van elkander onderscheiden mogten, zekere verwantschap van denkwijze, die hen aan hun gemeenschappelijk voorbeeld, salomo, verbond. En zoo worden zij verder geschetst, en het geheel eigenaardig karakter, dat de Hebreeuwsche philosophie onderscheidde, in het licht gesteld. Wij kunnen daaromtrent

[p. 72]

hier niet meer mededeelen, maar verwijzen naar het belangrijk geschrift dat wij aankondigen en met welks resultaten wij ons best kunnen vereenigen. Alleen komt er in de beschouwingswijze van bruch, omtrent het historisch karakter der aloude verhalen van het Hebreeuwsche volk, nog al het een en ander voor, waarmede wij, evenmin als groneman, zouden kunnen instemmen. Met het oog daarop wenschen wij, dat het geschrift met omzigtigheid gelezen worde. Wij mogen dit echter ook verwachten, daar het alleen voor Godgeleerden en geleerde leeken, zoo als wij zagen, bestemd is. Hun prijzen wij het dan ook met volle ruimte ter lezing en overweging aan. Door beknoptheid, aan volledigheid gepaard, door helderheid en juistheid van ontwikkeling en door echt wijsgeerigen tact munt het uit. En de vraag, tot wier beantwoording het dient, is er, zoo veel wij zien kunnen, op de meest bevredigende wijze in beantwoord, terwijl de vertaling, blijkbaar door eene bekwame hand geschied, niets te wenschen overlaat.