Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Twee vijanden.

Onder die Fransche krijgsgevangenen in Engeland, welke in hunne pogingen om aan der Britten magt te ontkomen, door volharding, geduld en schranderheid merkwaardig zijn geworden, verdient de Scheepskapitein grenouille eene eerste plaats.

Te Plymouth gevangen zittende, onder de bewaring van den Engelschen Zeeofficier edwardson, die zijn pligt met gestrengheid uitoefende, besloot hij met zijne medegevangenen een

[p. 691]

onderaardsch pad te graven. Gelijk trenck weleer, hadden zij daarbij slechts hunne nagels en handen tot gereedschap. De groote zwarigheid was ook hier: hoe de aarde kwijt te raken, die uit een doortogt van vier voet wijd en vier-en-tachtig voet lang, verplaatst moest worden. Onder anderen vulden zij daartoe ook hunne zakken met uitgedolven grond, en strooiden dien in de morgen en namiddag uren, als zij op de binnenplaatsen wandelden, behoedzaam dáár neder; zorgende dat de bodem steeds gelijk bleef. Zes maanden duurde de moeijelijke arbeid; dikwijls met gevaar van ontdekt te worden. Als de cipier of een der knechts naderde, wierp men snel iets over het gat, en ging daarop liggen alsof men sliep. Eindelijk was het onderaardsche reuzenwerk gelukkig volbragt. In een donkeren nacht ontkwamen elf der gevangenen uit den kerker, en bereikten onder allerlei gevaren het strand; doch werden van daar door een visscher behouden naar de Fransche kust gebragt. Den overigen was, toen 't op ontvlugten aankwam, de moed ontzonken, ten gelukke voor de vlugtelingen; want niet dagelijks kwam de cipier of iemand der zijnen in de gevangenis, en die er gebleven waren bewaarden het geheim. Eerst vier-en-twintig uren na de ontsnapping werd zij en de onderaardsche weg ontdekt. Men bevond toen ook dat de grond van de wandelplaatsen der gevangenen met de uitgedolven aarde merkelijk was verhoogd geworden.

Kapitein grenouille had in drie jaren zijne betrekkingen in Normandije, en de gronden en woning die hij daar bezat, niet gezien; doch zijne goederen waren intusschen met zorg beheerd, en de vruchten werden hem eerlijk verantwoord. Hij was rijk en had eene vrouw kunnen nemen en verder stil kunnen leven, zoo als zijne bloedverwanten dat wenschten, maar op alle aansporingen daartoe was zijn eenig antwoord:

- Ik heb eerst nog eene kleine rekening te vereffenen, - en hij dacht daarbij aan de Engelschen, maar vooral aan edwardson, dien hij, om zijne te strenge pligtsbetrachting, wraak had gezworen. - De wraakzucht - sprak hij in zich-zelven - is als de koffij; men moet ze gebruiken terwijl ze heet is, anders vervliegt de geur. - Hij verliet dus zijn huis, zijne gronden en boomgaarden, vrienden en familie, na zijnen uitersten wil gemaakt te hebben, en toog naar Brest. In die zechaven vond hij eene, door een Franschen kaper,

[p. 692]

genomen Engelsche brik te koop, werd er eigenaar van, veranderde den naam: the Duke of York, in dien van Capitaine Grenouille, en wapende en bemande haar. Dit laatste viel gemakkelijk; want nooit waren de Britsche zeelieden meer dan toen door de Fransche gehaat, en men behoefde niet enkel geheel bevaren matrozen tot de korte kruistogten die de Kapitein bedoelde. Buit te behalen had hij daarmede minder in 't oog. Zijne eenige hoop was den Engelschen 't leed dat zij hem gedaan hadden, in te peperen, en dat edwardson insgelijks weder in activiteit mogt zijn; en zijn vurigste wensch was dien eens te ontmoeten en te overwinnen, om hem, als gevangene, zijne strengheid betaald te zetten. Daarvoor waagde hij gaarne zijne fortuin, en vrijheid, en leven. Dat denkbeeld hield hem nacht en dag bezig. 't Was of eene kracht buiten hem, hem daartoe dreef. Geen gevaar was hem daartoe te groot, geen togt te ver. Zijne borst zwol van genoegen zoo vaak hij dacht, dat die togt misschien niet eens ver behoefde te zijn. En - o wonder! - het duurde niet lang, of hij kreeg berigt, dat zijn vijand met eene brik in het Kanaal kruiste.

't Was winter, maar welhaast ging hij van Brest naar zee. Het weêr voorspelde niets goeds; doch wie hem op de hevige windvlagen van het jaargetijde, de onstuimige zee en den dik bewolkten hemel wezen, die beantwoordde hij door het hijschen zijner kapervlag. Andere zwarigheden weêrhielden hem evenmin. Hij was dan ook spoedig in het ruime sop. Gedurende drie dagen drong zijne boegspriet, als eene boor, door de digte nevelen, die het Kanaal van het eene einde tot het andere bedekten. Doch het weêr werd hoe langer zoo erger. Een ondoordringbare mist pakte zich opeen; men kon op het van sneeuw en ijzel gladde dek geene drie pas ver zien; de stem des gebieders klonk naauwelijks door de dikke lucht, en 't was onmogelijk met juistheid te bepalen waar men was; dikwerf veranderde het schip van koers. 't Quadrant deed evenveel dienst als 't rad van een braadspit, en neptunus zelf zou met de loglijn verlegen hebben gestaan. In den vierden nacht verhief zich een woedende storm, en de kaper liep als met volle vaart tegen eene rots aan, of verborgen klip, of wat het anders zijn mogt, waar hij op stootte dat ook den stoutsten 't hart in de schoenen zonk, en ieder zich verloren achtte.

[p. 693]

Het is een ontzettende toestand voor den zeeman als de masten buigen als broosch riet, het tuig als gespannen naaigaren afknapt, en de van teer harde touwen in hun slingeren doodelijk worden; als 't roer uit zijne hengsels springt; het dek de woedende golven tot eene brug dient, waarover zij van boord tot boord of van den boeg naar den spiegel gaan, en vaten en booten en Janmaat zelven hier opnemen en ginds neêrwerpen: gelukkig als 't niet buiten boord is! Als de spiegel en steven beurtelings tegen de steile baren overeind staan, en alles scheurt, kraakt en splijt; spijkers en bouten in 't getimmerde knarsen, de verschansingen barsten, en 't water in de pompen klotst. Maar bij en onder dat alles moet de bevelhebber kalm blijven en stand houden. Zoo stond ook grenouille toen zijn schip, in 't hart van den nacht, een schok kreeg dat alles van zijne plaats en uit zijn verband geraakte, en door een ontzettend lek het water naar binnen stroomde, en de kiel met snelheid dieper en dieper zonk. Op 't zelfde oogenblik sloegen de masten over boord en knapte de boegspriet als glas, en het tuig en de stengen stortten ten deele op het gescheurde dek, zoodat niemand zich roeren kon, zonder te struikelen of te vallen, en alles bedolven en verward lag onder een net van onhandelbaar touw. De Kapitein zelf verloor, ook in dat uiterste, niet als de meesten der manschappen zijne kalmte, maar gevoelde dat het schip reddeloos was, en dacht minder aan 't levensgevaar dan aan de vernietiging zijner wraakgierige plannen. Het was maar al te waar. Zijn schip zonk, en wel naast een ander schip. Beide waren zoo geweldig tegen elkander aangeloopen, dat de stengen elkander gekruist hadden, en ze nu als vereenigd gevangen lagen onder hetzelfde touwennet van 't nedergeslagen want. Zoo veel de nacht toeliet den staat der beide schepen te onderscheiden, poogde men wederzijds met hulp van messen en bijlen de deinende en slingerende bodems, die elkander meer en meer ontredderden, vaneen te scheiden, waarbij menig man over boord geraakte en 't leven verloor; maar alle pogingen en inspanningen waren ijdel, en het oogenblik was nabij waarin de beide bodems te gelijk door de zee zouden worden ingezwolgen.

Intusschen had Kapitein grenouille een deel der manschap de groote boot doen vrij maken, en 't gelukte in dat uiterste haar in zee te brengen. Zijn onbekende lotgenoot in de ramp

[p. 694]

was niet zoo gelukkig; doch de boot was ruim genoeg om velen te bergen, en van de beide schepen wierpen zich een aantal volks er in, en naauwelijks was de boot in beweging gebragt om zich te verwijderen, of de twee schepen zonken zoo digt bijeen en zoo snel, dat de schipbreukelingen nog groot gevaar liepen in de daardoor veroorzaakte waterkuilen en wielingen te worden medegesleept en te vergaan. Gedurende het overige van den nacht heerschte er in de boot een diep stilzwijgen; terwijl een deel der manschap aan de riemen zat en de overigen onophoudelijk bezig waren om, zoo veel mogelijk, 't water der inslaande zeeën weêr uit te hozen. Grenouille zat doornat in zijn duffelschen pijakker aan het roer, zich in stilte beklagende dat hij buiten staat was gesteld om zijnen vijand op te sporen; maar toen men bij 't aanbreken van den dag elkanders trekken begon te onderscheiden, greep eene siddering van woede hem aan, daar eene welbekende stem in gebroken Fransch hem toeriep:

- Zijt gij 't, Kapitein grenouille?

Dat was de stem van edwardson.

Tot antwoord greep de Franschman eene bijl, waarmede hij opsprong om des Britten kop te kloven; maar de Engelsche matrozen zagen 't en grepen hem vast. In een oogenblik stonden Franschen en Engelschen dreigend naast en tegenover elkander.

Doch de algemeene nood en een verstandig woord van edwardson hadden invloed genoeg om na eene korte poos een wapenstilstand te bewerken. Allen hadden er belang bij om alleen op redding te denken en elkander daarin bij te staan. Elk hernam zijne plaats, en Kapitein edwardson kreeg er eene naast grenouille. Beide zaten nu voorin, en grenouille suste zijne woede met de hoop op eene voor anderen schadelooze wraakneming, bij den eersten voetstap op vasten grond.

- Hebt ge beschuit? - vroeg edwardson.

- Wij hebben niets - was 't antwoord.

- Zóó veel kan ik u óók geven - hernam de Brit; - maar welk een honger en dorst ik heb, alle beschuit van de wereld en alle Portwijn zou ik willen afstaan voor één pruim tabak.

[p. 695]

- Ik heb er nog twee - sprak grenouille - een er van zal ik nemen om er de eeuwigheid meê in te gaan; maar de andere geef ik liever aan de haaijen, dan aan u - en hij wierp haar in zee.

Edwardson haalde een end karot uit zijn zak, sneed er een stukjen af en stak het in zijn mond.

- Die vervloekte roover! - bromde grenouille - hij heeft provisie en maakt dat ik mijn laatste pruim in zee smijt!

- Kom aan - sprak Kapitein edwardson - laat ons eens overleggen. Wij zijn tusschen Guernsey en Cherbourg; tusschen Engeland en Frankrijk; maar digter bij 't eerste dan bij 't laatste: mijn raad is naar Guernsey te wenden.

- Gij zoudt mij nog eens krijgsgevangen willen maken? Houdt Oost! naar Frankrijk! - riep grenouille den stuurman toe.

- En daar zou ik uw gevangene worden, niet waar? - hernam edwardson.

- Zoo hoop ik - sprak de Franschman.

- Houdt West! - riep de Brit.

- Oost! - was 't tegenbevel.

- Naar Guernsey!

- Neen! naar Cherbourg!

- Ik heb - sprak edwardson - hier drie man meer dan gij; zes hunner hebben pistolen in den gordel, en de uwen hebben maar bijlen. Bedenk u wel: de kans is niet gelijk.

- Dat zullen we zien! - riep grenouille, en schreeuwde den zijnen toe: - Den dood aan die honden, als ze niet naar Frankrijk willen!

De Engelsche matrozen grepen hunne pistolen en drongen zoo digt mogelijk om hunnen bevelhebber, terwijl de Fransche met grenouille hunne bijlen grepen. De riemen lagen stil; eene doodelijke worsteling scheen het verschil te moeten beslissen.

- Een oogenblik! - riep Kapitein edwardson - daar zie ik een schip! Laat ons nog een beetje geduld hebben! Daarna kunnen we vechten!

Het schip werd meer en meer zigtbaar, en kwam als op hen af. In de boot bond men een paar halsdoeken aan de riemen ten noodsein, en na verloop van eenigen tijd viel er een schot.

[p. 696]

- Men heeft ons gezien - zeî Kapitein grenouille. - Het is een Fransch schip! Gij zijt er om koud!

- Mis, man! - sprak de Brit - ik hou 't voor een Engelschman. Gij zult uw logement te Plymouth weêr betrekken.

In afwachting van het eene of andere was de wapenstilstand weêr hersteld. De partijen tuurden op den naderenden bodem, welks bemanning hen had opgemerkt, en menschlievend kwam redden; terwijl de schipbreukelingen haar met inspanning te gemoet roeiden. 't Was evenmin een Fransch als een Engelsch schip: toen zij 't op eene halve mijl afstands genaderd waren, heesch 't de Hollandsche vlag.

De twee bevelhebbers staarden elkander aan.

- Wie onzer is nu des anderen gevangene? - vroegen de twee manhafte zeelieden, toen zij aan boord van den Hollander waren.

- Gij zijt niemands gevangene - was 't antwoord: - napoleon heeft opgehouden te regeren. 't Is vrede.

- Dat is niet wat ik verwacht had - zeî grenouille.

- Vrede! - sprak edwardson. - Kapitein! uwe hand!

- Vrede! - mompelde Kapitein grenouille - nu, we zullen zien! - maar hij nam de aangeboden hand niet aan.

Te Duinkerken werden beiden aan wal gezet, en ieder hunner ging zijns weegs zonder pligtplegingen. Maar een jaar daarna zond Kapitein edwardson aan Kapitein grenouille eene gouden medaille met zijn portret, en 't opschrift:

‘Aan den Franschen Kapitein grenouille, voor 't redden, met zijne boot, in oorlogstijd, van den Britschen Kapitein edwardson en de zijnen.’

Toen ging er, eenigen tijd later, naar den zender dier medaille insgelijks een gouden gedenkpenning met het portret van grenouille, en het opschrift:

‘Aan den Engelschen Kapitein ter zee edwardson, voor het sparen, in oorlogstijd en bij overmagt, van den Franschen Kapitein grenouille en de zijnen.’

Die penningen droegen één zelfde randschrift: ‘Vrede en vriendschap tusschen hen, gelijk tusschen de beide volken.’