Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Anna Maria van Schurman. Door Dr. G.D.J. Schotel, Predikant te Tilburg. Met portret en fac-simile. Te 's Hertogenbosch, bij Gebr. Muller. In gr. 8vo. f 4-90.

Anna maria van schurman! dat is een naam die aan niemand vreemd is. Wie zou haar niet kennen, die geleerde vrouw die spinnekoppen at, die in een ommezien portretten boetseerde, en die ten laatste krankzinnig werd van dweepzucht! - Met die jammerlijke kennis stelt men zich tevreden, en zeer weinigen hebben lust om zich beter te onderrigten aangaande eene vrouw, die het publiek tegen zich inneemt, door hare geleerdheid zoowel als door haren smaak in spinnekoppen en dweeperij. Maar zie, daar komt de volijverige Tilburgsche navorscher en trekt zich de eer der miskende

[p. 77]

jonkvrouw echt ridderlijk aan; hij rukt de gordijn der vooroordeelen weg, die de schoone gestalte omfloersd had; met voorbeeldeloos geduld en voorbeeldige volharding spaart hij geene moeite om zijne bouwstof van alle kanten bijeen te brengen; hij ordent alles met kunst, schikt alles met smaak - en een heerlijk gebouw rijst op, waarin wij met de wijze maagd kennis maken, haar zien zoo als zij was, zoo als zij dacht, handelde, leefde, in haren tijd, onder hare vrienden, en voor hare oefeningen in kunst en wetenschap. Wie met den grooten hoop de miskenning van deze vrouw heeft gedeeld, moge nu beschaamd tot de edele gestalte opzien, en in haar niet alleen het ontwikkeld hoofd, maar ook het gevoelvol liefhebbend vrouwenhart leeren kennen, dat nog magtiger was dan dat rijke hoofd; ja, te magtig, omdat het haar verlokte tot stappen, die een bloot verstandelijk overleg zou hebben afgekeurd, zoo als, b.v.: het betrekken van labadie's woning, het deelnemen aan dwaasheden, waartoe de Labadisten allengs vervielen, ja, hare geheele aansluiting aan die kleine sekte, die ook door den Schrijver met zoo onpartijdige gematigdheid in het ware licht is gesteld, zoo wel in hare warme godsvrucht als in hare afdwalingen. Zoo regtvaardig en onbevooroordeeld is geheel het uitmuntend geschrift, dat niet minder van de groote kennis en 't doordringend onderzoek, dan van de waarheidsliefde en het godvruchtig gemoed des Eerw. Schrijvers getuigt. Hoe veel belangstelling weet hij ons, van den aanvang af, voor dat vrome kind van godvreezende ouders in te boezemen; wie oogt de schrandere vrouw niet met verbazing na bij dat onvermoeid voortschrijden op de baan der wetenschappen: wie vreest niet dat zij enkel geleerdheid, enkel kunst zal worden; dat al het aanminnige der vrouwelijke natuur daarbij zal verloren gaan; dat de wierookwolken, haar zoo kwistig toegezwaaid, ligt allen zin voor huiselijk leven, alle gevoel voor teedere banden verstikken zullen? - Doch, worden wij genoopt ons onder hare eerbiedige bewonderaars te scharen, zij wint ook al de ingenomenheid van ons hart, als wij die hooggevierde, schier vergode vrouw vrijwillig al dien roem, al die glorie zien ten offer brengen aan hare kinderlijke liefde voor twee hoog bejaarde ziekelijke moeijen. Het boekvertrek, waar de grooten der aarde haar hulde bragten, wordt blijmoedig verruild tegen de

[p. 78]

stille vergeten ziekenkamer; en dat niet voor eene poos, om effect te maken, maar eene reeks van jaren achtereen bleef zij daar zorgen en waken met de teederheid en de trouw eener dochter. De Godsdienst was haar beschermengel geweest, en had haar hart met het ondoordringbaar schild des geloofs beveiligd, om, door de mannelijke geestes-oefeningen heen, een maagdelijk gemoed vol warmte en teederheid te bewaren. Hoe laat zich nu uit haar vurig gemoed haar enthusiasme verklaren voor de labadie; voor den man die haren geest bevrijden kwam van Voetsiaansche bekrompenheid en wetsche banden, om haar een vrij en ruim Evangelie te openen! En wie bejammert het niet, dat zij en hij, als zoo vele uitstekende Christenen, schipbreuk leden op de klip van eene gezuiverde Kerk te willen stichten, en de herstelling aller dingen, of eene wederbrenging tot den oorspronkelijken staat des menschdoms na te jagen! Met klimmende belangstelling laat het geheele werk zich lezen. De rijke stof is keurig en zorgvuldig bewerkt, en over het geheel ligt eene edele rust en waardigheid verspreid, die aan zulk een Schrijver en aan zulk een onderwerp passen.

Het werk is met menig snedig gezegde en geestige aanhaling versierd, en toch met zoo veel gemoedelijken ernst, met zoo veel kieschheid en gevoel geschreven; ja, de gebreken en dwalingen zijn, zonder verbloeming, zoo bescheiden behandeld, als had de jonkvrouw het zelve moeten lezen. In één woord: alle hulde aan den waardigen Schrijver! Deze ‘anna maria’ zet de kroon op zijne werken. - Ook de Uitgevers lieten niets aan de uitwendige gedaante des boeks ontbreken. Het kan niet anders, of ‘anna maria’ zal zich vele vrienden verwerven. Wie er lust toe heeft, kan den Schrijver in zijne navorschingen op den voet volgen, want eene reeks van aanteekeningen en bijlagen leggen ons de bronnen bloot, waaruit is geput, en verhoogen de waarde van het boek voor den belangstellenden onderzoeker.