Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Keur der nieuwste en belangrijkste Reisbeschrijvingen, voor de jeugd bewerkt door P. van Os, Instituteur te Sneek. Jaargang 1852. Te Sneek, bij van Druten en Bleeker. 1852. Aflev. 1-11, zijnde het Eerste en Tweede Deel, elk Deel met vier plaatjes, 263 en 256 bladz. in kl. 8vo. De twee Deelen f 3-60.

Wij hebben hier den eersten Jaargang eener keurlezing uit de nieuwste en belangrijkste reisbeschrijvingen, voor de jeugd bewerkt. In een berigt zegt de S.: dat hij ‘het genoegen heeft gehad, van verschillende kanten, betuigingen van goedkeuring over zijnen arbeid te ontvangen’, en, uit dien hoofde, ‘met opgewektheid’ voornemens is zijne taak te vervolgen. -

[p. 68]

Het is zoo: wèlgeschrevene reisbeschrijvingen - waarin velerlei lotgevallen en ontmoetingen van reizigers voorkomen, waaruit men leert hoe veel de mensch kan uitstaan, en hoe uit de hagchelijkste omstandigheden redding mogelijk is - zijn leerzaam voor de jeugd zoowel als voor den rijperen leeftijd. Worden daarbij beschrijvingen gevoegd van belangrijke zeden en gewoonten van andere, hetzij meer, hetzij minder beschaafde of onbeschaafde natiën, met duidelijke, wetenschappelijke, niet te wijdloopige opgaven van de voortbrengselen uit de drie rijken der Natuur, dan verruimt dat den gezigtskring der lezers, terwijl het hen aanspoort tot vergelijking met de voorwerpen die zij rondom zich hebben.

Menigeen zal zich te binnen brengen, hoe hij bij het lezen van Reizen nu en dan gestuit is op eene ontleding van het waargenomene, die hem, als aan de wetenschap van den Schrijver vreemd, langwijlig of onverstaanbaar werd en geen belang inboezemde. Gebeurt dat bij volwassenen, hoe veel te meer dan bij jonge lieden! Uit dien hoofde heeft de Heer van os begrepen een nuttig werk te zullen doen als hij de nieuwste reisbeschrijvingen voor de jeugd bewerkte en bij maandelijksche Afleveringen uitgaf.

Het werk begint met de ‘Reizen der Engelschen ter ontdekking eener noordwestelijke doorvaart door de noordelijke IJszee naar den Stillen Oceaan’. Zij worden door eene Inleiding voorafgegaan; die wel iets meer van dergelijke vroegere togten had mogen behelzen. Met een enkel woord echter is daarbij gedacht aan der Nederlanderen overwintering op Nova Zembla.

Voorts behelst het Eerste Deel ‘parry's derde reis naar de Noordpoolgewesten’, loopende tot bladz. 50, waarop ‘beechey's reis naar den Stillen Oceaan en de Behringstraat’ het Deel verder aanvult. Velerlei zijn de ontmoetingen van The Blossom op den togt naar de Poolgewesten, en gewis niet het minst onderhoudend is hetgeen er voorkomt over het eiland Pitcairn en de kolonie door Engelsche matrozen, nu sedert meer dan zestig jaren op Pitcairn gevestigd.

Uit parry's reize nemen wij een voorbeeld over van liefde tot de jongen, zeldzaam onder verschillende diersoorten, maar dat bij de walrussen gevonden wordt (bl. 32). ‘Een nog jong dier viel in de magt der jagers, die het met eene harpoen

[p. 69]

aan land trokken. Terwijl dit geschiedde, kwam een groote wijfjeswalrus, de moeder van het jong, naderbij, en legde hare bezorgdheid niet slechts door allerlei angstige bewegingen aan den dag, maar men zag ook zeer duidelijk, dat haar van droefheid en angst de tranen over het gezigt liepen. Desniettemin sleepten de ongevoelige jagers het arme jonge dier weg, en troosteloos en wanhopig zag de beangste moeder het na. Thans merkte een officier der Fury [naam van het schip], die van eene andere zijde het dier genaderd was, dat een tweede groote walrus in aantogt was, en gemakkelijk herkende hij aan de sterke slagtanden het mannetje van deze diersoort. Wat hij nu zag, scheen hem bijna ongeloofelijk te zijn, en toch was het zoo, want ook anderen, die deze dieren hebben gadegeslagen, hebben soortgelijke opmerkingen gemaakt. Toen het mannetje namelijk merkte dat het jong ontbrak, werd het zeer toornig, terwijl het wijfje vele tranen vergoot en door liefkozingen van allerlei aard zijne gramschap zocht te doen bedaren. Doch de toorn van het mannetje werd steeds grooter; eindelijk pakte hij het wijfje aan en stiet het met zulk een geweld tegen de ijsbrokken dat het bijna in onmagt viel. Toen hij eindelijk welligt ook zelf begreep dat door dit alles het geroofde jong niet weêrgebragt werd, overmande ook hem de droefheid, en beide dieren weenden nu als 't ware om strijd, terwijl zij elkander door liefkozingen van tijd tot tijd tot bedaren zochten te brengen. Hoe ligt het den officier ook gevallen zou zijn, een der beide dieren door een schot te dooden, zoo kon hij echter daartoe niet besluiten.’

Van de Gambier-eilanden, van Otaheite, de Sandwichs-eilanden, Kamschatka enz. zullen wij enkel herinneren, dat de jeugdige lezers over die oorden veel wetenswaardigs, op onderhoudende wijze verhaald, in het Eerste Deel zullen aantreffen.

In het midden der zesde Aflevering vangt het Tweede Deel aan, en wordt de togt van The Blossom voortgezet. Het behelst den terugkeer uit het Noorden naar de Stille Zee, eene tweede reis naar de Behringstraat, en de terugreis van Kapitein beechey naar Europa. - California, vijf jaren geleden bij velen niet eens bij name bekend, thans als het goudland vermaard, leert men uit de reize van The Blossom kennen zoo als het vroeger was. - De zoo onvolkomen bekende Lieukieu- of Lioe-kioe-eilanden, welke onder Japan's gezag staan,

[p. 70]

werden bezocht en de zonderlinge gebruiken der eilanders kenbaar gemaakt. Duidelijk is het, dat aldaar, even als in Japan, de omgang met andere natiën geschuwd wordt. De straffen en pijnigingen, waaraan de beschuldigden bloot staan, herinneren den lezer de wreedheid door de Japannezen bij hunne straf-oefeningen aan den dag gelegd.

De Heer van os maakt ook melding van het gebruik, onder de Europesche Zeemogendheden in zwang, om onbewoonde eilanden, of ook eilanden door wilde stammen bewoond, zich toe te eigenen en te benamen. Wij lezen deswege op bl. 208: ‘Het is onder alle zoogenaamde zeemogendheden aangenomen, dat een tot hiertoe onbekend en onbewoond land aan dat volk in eigendom behoort, welks zeevaarders het ontdekken. Onze Kapitein beechey kon alzoo niet nalaten van deze gelegenheid gebruik te maken. Hij liet daarom eene koperen plaat met een opschrift aan een boom spijkeren, en verklaarde daardoor het eiland, hetwelk hij, naar den beroemden Britschen Staatsman robert peel, het Peel-eiland noemde (Britsch eigendom?); aan de haven gaf hij, ter eere van den overledenen Bisschop van York, den naam van Lloyd's-haven.’

Naar deze beide Deelen of den Eersten Jaargang komt het ons voor, dat de Heer van os zijne bewerking met oordeel behandelt, en deswege lof en aanmoediging verdient.

De Uitgevers hebben zorg gedragen voor eene nette uitvoering. Op papier en letter is niets aan te merken, en de plaatjes zijn niet onaardig. Een ruim debiet verdient derhalve deze nuttige ‘Keur’.