Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1854

Beelden uit het verleden. Door G.P. Kits van Heyningen, Predikant te Oudewater. Te Utrecht, bij W.H. van Heyningen. 1853. In gr. 8vo. f 3-25.

Welke beelden worden ons hier door den Eerw. Schrijver voorgesteld? - Hij noemt ze eenvoudig: Beelden uit het verleden, en gij vraagt: welk verleden? - Uit het verleden zijner kindsche dagen? - Uit het verleden van zijn studententijd? - Gij vergist u; de Schrijver verbergt zich met zedigheid, en onthaalt u niet, als zoo menig jeugdig auteur, op zijn eigen ik. Hij voert ons verre van het hedendaagsche leven, en staat met ons stil op het heilig grondgebied der gewijde geschiedenis. Uit dat verre verleden, dat voor onzen geest in een wasemachtig verschiet in het Oosten gloort, riep hij gedaanten op, die ons niet vreemd zijn, en die wij als oude vrienden uit de Bijbelsche tooneelen aanstonds herkennen.

Alle boeken geven ons beelden oneindig verscheiden zoo in gestalte als in grondstof - maar elk boek geeft ons ook een zeker beeld van den Schrijver, voor zoo verre het de spiegel is zijns gemoeds, en ons zijne rigting en zijn smaak openbaart. Zoo krijgen wij dan ook door deze beelden uit het verleden een beeld van den Schrijver voor ons, dat ons voor hem inneemt, omdat een edel gevoel ons uit de beelden van het verleden tegenademt, met warme liefde voor de gewijde verhalen; maar toch noemen wij zijne onderneming zeer gewaagd

[p. 40]

en zijne taak niet gemakkelijk. Niet omdat wij vreezen, dat zijne proeve van Bijbelsche romantiek den eerbied voor de Heilige Schriften zal schaden, maar omdat het schier onmogelijk is aan de eischen des lezers te voldoen. - Gij beweegt u niet op het veld van vrije fantasie: elk lezer heeft op het gewijde gebied zijne possessiën - en de beelden, die gij schetst, zijn hem geene vreemden, maar het zijn zijne oude kennissen - en in die bekendheid, ze zij juist of onjuist, is een schier onoverkomelijke hinderpaal om te voldoen!

Wij hebben rizpa bewonderd en bemind en een hart voor mephibozeth gehad bij ons klein vragenboekje; - wij maakten kennis met barabas en malchus op de kinderkatechisatie; - maria magdalena werd ons dierbaar aan moeders schoot, en - wij mogten nu meer of minder met verbeeldingskracht bedeeld zijn - wij hebben al die personen op onze eigen hand geïdealiseerd en gefatsoeneerd, naar onzen smaak en op onze wijze; die beelden zijn met ons opgegroeid en in onze voorstelling geworteld; en wij zijn gewoon geene andere klanken van hunne lippen te vernemen, dan beknopte spreuken, rijk in zin, karig in woorden. De oneindige afstand, die ons van hen scheidt, zet hun eene stille geheimzinnige majesteit bij, en omhult hen met een tooverwaas van Oostersche poëzij, waarvoor onze moderne woorden te stijf en te koel zijn; - ja, wij zijn overtuigd dat er geen ondankbaarder arbeid is dan de zoogenaamde Bijbelsche romantiek, en durven bijna vooronderstellen, dat de Schrijver zelf onvoldaan over zijn arbeid moet zijn, zoodra hij den Bijbel er bij opslaat; ofschoon wij hem onze toejuiching gaarne toebrengen over eene taak, die hij zoo wèl volbragt heeft. Maar lees b.v. II Samuël xxi, en sta dan stil bij vs. 10. ‘Toen nam rizpa, de dochter van aja, eenen zak en spande dien uit op een rotssteen, van het begin van den oogst tot dat er water op hen [hare gedoode zonen] drupte van den hemel, en zij liet het gevogelte des hemels op hen niet rusten des daags, noch het gedierte des velds des nachts’.... De Eerwaarde Schrijver vergeve het ons als wij belijden, dat de lezing van deze beknopte beschrijving ons toch nog méér in het hart heeft gegrepen, dan de vele schoone bladzijden, die hij aan de nagedachtenis dezer getrouwe moeder heeft toegewijd. - Eenig, onvergelijkelijk Bijbelboek! Welke onnavolgbare poëzij ligt

[p. 41]

er in uwe losse trekken! Welke rijkdom van kracht en gevoel in uwe kinderlijke eenvoudigheid!

Het behoeft evenwel geen betoog, dat niet allen oor en hart voor dat verheven schoon hebben, en dat menigeen op den Bijbel nederziet als ware er geen aasje poëzij of schoonheid van tafereel in te vinden - en uit dien hoofde kan deze wijze van bewerken eene zeer goede en heilrijke zijde hebben. Zij zal toch altoos den vriend des Bijbels aangenaam bezig houden, en den bevooroordeelde misschien van zijne miskenning overtuigen.

De voorstelling der diep ongelukkige moeder is eenvoudig, roerend, en niet zonder die waardigheid, die onze verbeelding van tooneelen uit het grijs verleden eischt. De stijl heeft echter hier en daar iets gemaakts door een uitheemschen vorm van zinbouw als op bl. 18: ‘de moederlijke berisping, verdiend als zij was;’ - 23: ‘de hand, sidderend en koud als die was;’ - 24: ‘vertoornd als zij was;’ - blz. 78: ‘waarom het mij leed doet, dat ik haar zooveel smart berokkende, der arme vrouw!’ - Ook stoot men hier en daar op een min gekuischt woord, dat in zoo deftigen stijl eenigermate plat klinkt, als b.v. dat: ‘laf’ op blz. 7. Dit zijn altemaal kleinigheden, maar het klinkt ons vreemder in de ooren, als men Bijbelsche personen on-Bijbelsche woorden hoort bezigen, als b.v. barabas zich van ons zwak godsdienstig of van vaderlandsliefde bedient; of van aan de wereld wedergegeven te worden spreekt, juist in den omgekeerden zin, waarin wij het paulus hooren bezigen. Het doet ons ook onaangenaam aan als maria magdalena van Zondag spreekt - cela jure!

Hoe aardig de vinding van Barabas ook zij, zijne stemming behaagt ons niet. Hij mist dat kenschetsende karakter der eerste belijders - die vaste onwankelbare hoop, dat ongeschokte geloof, die zielrust van den vrede Gods die alle verstand te boven gaat! De eerste Christenen waren vreemd zoowel aan de kunstmatige ongeloovigheid der orthodoxen, als aan de twijfelzucht der wijsgeeren; en liever hadden wij uit een zoo sterk sprekend karakter dat volmondig ‘ik weet in wien ik geloof,’ - ‘die in den Zone Gods gelooft heeft het eeuwige leven’ - gehoord, dan zijne onzekere uitroepen. Hoeveel beter zou eene aanhaling uit jesaia hem

[p. 42]

gepast hebben: ‘om onze overtredingen is Hij verwond, enz.,’ dan het flaauwe: ‘het is immers mijne schuld niet geweest dat de Heiland stierf.’ - Waarom hem niet liever eene van johannes' kernspreuken op Golgotha laten bepeinzen als: ‘alzoo lief heeft God de wereld gehad, dat Hij Zijn eenig geboren Zoon heeft gegeven, opdat een iegelijk die in Hem gelooft, niet verderve, maar het eeuwige leven hebbe!’ - in plaats van hem op de lippen te leggen een onzeker: ‘Goede God! dat mijne rust toch niet ijdel mogt zijn!’

In Barabas en Malchus is de stijl losser, en toch niet minder waardig; Maria Magdalena is een levendig verhaal, dat aangenaam bezig houdt. De opvatting der bezetenheid laten wij voor rekening der nieuwere Theologie. Met eene andere daemonologie waren er groote bezwaren tegen dit verhaal geweest, daar het moeijelijk uit de Schrift zou zijn te staven, dat bezetenheid het deel eener ware discipelinne des Heeren zijn kon; vermits de zonde de weg schijnt te zijn langs welken de daemonische invloeden magt over den mensch oefenen. Men gedenke aan saul, david, judas. En is het een onschuldige welken paulus den Satan overlevert? - Maar de Schrijver komt alles te boven, door bezetenheid gelijk-beteekenend te stellen met waanzin. Onwaarschijnlijk kwam het ons voor, dat eleazar de ontzettende verandering, die de wonderdadige genezing op magdalena gemaakt heeft, niet schijnt op te merken, als zij tot de ouderlijke woning wederkeert; en het heeft ons verwonderd dat in het laatste gedeelte geen gebruik is gemaakt van de zalving des Heeren tot zijne begrafenis, en van zijne ontmoeting met maria magdalena na zijne opstanding: waaraan voor het slot die kracht ware te ontleenen geweest, die er nu aan ontbreekt. Maar in weerwil van onze aanmerkingen erkennen wij het verdienstelijke van dezen arbeid, en bevelen dien ruimschoots aan.