Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Voorname Kasteelen in Nederland. Voor jonge lieden bewerkt door Mr. j. van lennep en W.J. Hofdijk.Met platen en kaarten. 4^e-8^ste Aftev. Te Amsterdam, bij G.W. Tielkemeijer. 185⅔. In gr. 8vo. 125 bl. f :-60 per Aflevering.

Wij hebben in den vorigen Jaargang, op bl. 695, van de Eerste Afleveringen reeds verslag gedaan. Nu hebben wij met hetzelfde genoegen de beschrijving der kasteelen Arckel, Westhoven, Haemstede, Aldegonde, van Heusden en te Gemert gelezen. Wij durven 't er voor houden, dat niemand der inteekenaren zich beklagen zal. De afbeeldingen zijn fraai uitgevoerd. De tekst is onderhoudend. Men wordt bekend met de oude en meest roemrijke geslachten van ons Vaderland, met hunne bedrijven en lotgevallen. 't Is niet slechts een geschiedenis van steen, maar ook en voornamelijk van 't leven in de middeleeuwen: woelig genoeg; al te bedrijvig om bij 't

[p. 514]

licht, den vrede en den gevestigden burgerzin onzer prozaïsche dagen, waarin de ondernemingen grooter dan de menschen zijn, teruggewenscht te worden.

De ernst der geschiedenis wordt nu en dan afgewisseld door eene legende, of een lied, dat ons de oude meistreelen voor den geest voert. De liefhebbers van de geschiedenis der middeleeuwsche gewijde ridder-orden vinden hier, bij de beschouwingen van het kasteel te Gemert en Westhoven, stof tot nadenken over de Duitsche Ridders, ook Kruisheeren, Teutonisten genoemd, die aldaar eene Kommanderij bezaten, en de beroemde en beruchte Tempelieren, wier hoofdgebouw de Tempel te Parijs, terwijl wij dit schrijven, verkocht is. Wij ontmoeten ze op het kasteel van Westhoven. Zij worden door den auteur hier alleen in hunne lichtzijde misschien ál te gunstig voorgesteld. Hoezeer wij ons niet geroepen gevoelen de rede te beoordeelen die tot hunne wreede opheffing of liever uitroeijing heeft geleid, kunnen wij toch, bij al de bewondering die hunne dapperheid toekomt, hun gedrag in Palestina niet loven.

Als eene proef hoe de adellijke heeren in dien vromen tijd aan de uitspraak der geestelijkheid gehoor gaven leze men op bl. 122.

‘De collatie van de kerk te Schoonderwoerd kwam hem (otto van Arkel) toe, en zoo gebeurde het, dat hij in de aldaar bestaande vacature door de aanstelling eens Priesters voorzien had. Maar de Proost van de abdij van Sinte Marye te Utrecht, insgelijks aanspraak op die collatie makende, zond er een ander Priester heen. Otto, hierover vertoornd, schrijft aan den Proost een heftigen brief, en verbiedt hem zich met de zaak te moeijen. De Proost beantwoordt zulks, door niet alleen den Priester, dien otto had aangesteld, maar ook otto zelven in den ban te doen. Otto wederom laat al wie met een banbrief in zijn land komt, vatten, in een zak binden, en verdrinken. De Proost doet arkel dagen voor 't Geestelijk Hof; otto overvalt den Proost te Vianen in de kerk en laat hem doodslaan. De nieuwe Proost zendt nieuwe aanklagers naar Rome; otto laat door nagezonden trouwanten de aanklagers ombrengen. Na dit alles zou men zeker gelooven, dat de toorn der Hooge Geestelijkheid tegen hem ontbranden moest; maar neen; te Rome had arkel een voorspraak in

[p. 515]

zijn zwager, den Kardinaal reinier van bar, en deze wist voor hem niet alleen 's Pausen vergiffenis voor de gepleegde manslagen, maar ook de handhaving van ottoos aanspraak op de collatie te verkrijgen.’

Nu en dan worden wij op eene taalkundige opmerking vergast. Heer hugo van arkel ‘had den vreemdklinkenden bijnaam van Boterman bekomen; en toch wane niemand, dat hij daarom van een weeke en kneedbare natuur was. Integendeel noemt hem beka in de Rhytmische kronijk:

En tie beste sire van hant
Ridder van al Duytsche lant.

Maar om de ware bedoeling van den bijnaam te kennen, dient men vooraf te weten, dat boter in den grond beteekent: “geklopte melk”, en alzoo boteren synoniem is met kloppen, gelijk ook bot een stoot is, en bot vangen klappen krijgen. De naam van Boterman zal nu, geloof ik, aan elken lezer duidelijk zijn.’

Gelukkig, dat de dagen der kasteelen tot de domeinen der geschiedenis behooren. Thans liggen die trotsche steengevaarten in puin, of zij huisvesten een gezin, dat er de vruchten des overvloeds geniet en het gewoel van de raadzaal of het dompige kantoorvertrek vergeet, of zij openen hunne poorten voor den dichter en schilder, die hunne lotgevallen op het doek of papier brengt, of zij zijn dienstbaar aan de prozaïsche bedrijvigheid onzer eeuw. Men kan dit laatste zien te Gemert. Wanneer ge met eenige liefde voor onze monumentale geschiedenis bezield, den drempel wilt overschrijden; in de hoop daar nog een spoor van verleden dagen aan te treffen, en met het voornemen om in eene oude zaal, waar eene zonnestraal den rij zwart ingelijste, fiere en ernstige gestalten, in hunne witte mantels met zwarte kruisen gehuld, gelukkig spaarzaam verlicht, u te verdiepen in niet altoos onvruchtbare droomen van een nog niet genoeg gekenden tijd - dan raden wij u: ‘bewaar uwe illusiën en treed terug.’

Maar maakt de levendige werkzaamheid eener katoenspinnerij (in onze dagen ontegenzeggelijk van grooter practiesch nut dan een ridderkasteel) een aangenamen indruk op uw gemoed - ga dan het westelijk gedeelte binnen en verheug u bij de overtuiging, dat daar eene minder bevoorregte klasse

[p. 516]

door eigen vlijt in haar onderhoud voorziet, en de welvaart van waardige en edeldenkende meesters met haren arbeid ondersteunt.

h.

j.h.s.