Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Leerboek der Scheikunde, voor land- en boschbouwers en Staathuishoudkundigen, van Dr. E. Remigius Frezenius, Hoogleeraar in de Scheikunde enz. aan het Landhuishoudkundig Instituut te Wiesbaden. In het Nederduitsch bewerkt door F.A. Enklaar. Met in den tekst gedrukte houtsneê-figuren. Te Gorinchem, bij A. van der Mast. 1852. In kl. 8vo. 637 en XXIII bl. f 5-:

De wetenschappelijke rigting, die de landbouwkunde, vooral in de laatste jaren, heeft aangenomen is een gevolg van behoefte, ontsproten uit de overbevolking; van de ontwikkeling der scheikundige wetenschappen, voortgevloeid uit de steeds

[p. 312]

toenemende zucht naar onderzoek; en van de trapsgewijze vestiging der Staathuishoudkunde, als eene verwezenlijking van alle wetenschappen in het dagelijksche leven.

De toepassing der scheikunde in eenen staathuishoudkundigen zin is nog, als het ware, in hare kindschheid.

De Hoogleeraar frezenius is te regt bekend en geacht als beoefenaar der scheikunde in hare toepassing op de landhuishoudkunde. Men mag gerust aannemen, dat dit handboek een zeer nuttige en bruikbare handleiding is voor hen, voor wien hij het bestemd heeft.

Hij neemt de volgende hoofdverdeeling aan:

I.	Inleiding tot de scheikunde.
II.	De elementen en hunne anorganische verbindingen.
III.	De scheikunde van het organische rijk. Een aanhangsel tot de organische scheikunde in hare betrekking tot landhuishoudelijke nevenbedrijven.
IV.	De scheikundige analyse.

Men ziet uit deze verdeeling, dat de strikte gang der wetenschap is gevolgd, iets dat allernoodzakelijkst te achten is voor de grondige en rationele beoefening en ontwikkeling eener wetenschap.

Ref. matigt zich over het oorspronkelijke geschrift geene aanmerkingen aan, en bepaalt zich tot een kort oordeel omtrent de overbrenging in onze taal.

Hij heeft meermalen alle die pogingen toegejuicht, welke strekken konden om de natuurkundige wetenschappen uit te breiden, en onder het groote publiek ingang te verschaffen; ook zelfs voor eene gebrekkige poging is hij gunstig gestemd. Hij wil ook de behoefte aan zoodanig een leerboek in ons land niet ontkennen; maar de vraag ontstaat: of dit leerboek juist bij óns aan het doel zal beantwoorden. In Duitschland is de scheikunde populair, en zij is dat sinds eene lange reeks van jaren door de bergwerken. Dat is bij ons het geval niet; de scheikunde wordt hier nog door de meeste menschen als eene aardigheid beschouwd, waartoe de eindelooze herhaling van overbekende curiositeiten bij voorlezingen enz. het hare hebben bijgedragen. Men kan echter zeggen, dat in de laatste tien jaren ook in ons land de scheikunde begonnen is populair te worden. Het wetenschappelijk onderwijs in de

[p. 313]

landhuishoudkunde geschiedt alleen bij Groningen op eene meer grondige wijze, en daar is de zeer aanbevelenswaardige landbouwkundige school te Haren nog in hare geboorte.

Om die reden gelooft Ref., dat dit werk voor Nederlanders eenen te systematischen vorm heeft en niet bevattelijk, of, om het zoo eens te noemen, niet populair genoeg is geschreven; want wij staan in dat opzigt met onze naburen niet gelijk. - Als eene handleiding bij het onderwijs kan het zeer te stade komen; doch dáártoe was de vertaling minder noodig.

Beschouwt hij de wijze waarop de Heer enklaar de vertaling heeft volbragt, dan zegt hij, met leedwezen, vruchteloos naar eenigen grond tot lof gezocht te hebben; en slechts hulde te kunnen doen aan de waarheid op het titelblad, volgens welke 't is ‘in het Nederduitsch bewerkt’, en dus niet volstrekt uit het Hoogduitsch vertaald. Maar die bewerking draagt een aantal bewijzen in zich, dat de Heer e. op het gebied der scheikunde niet genoeg te huis is, hetgeen toch een eerst vereischte was in den bewerker. Zoo vinden wij b.v. het onderscheid tusschen potasch, potassa en kali; tusschen salmiak, ammonia en vloeibare ammonia niet begrepen; zoo leest men van verpoederde wijnsteen, van bronafzetzure ammonia enz. Ook in de botanie heeft hem de genoegzame kennis ontbroken; immers op blz. 229 alleen vindt men: Ipicacuanha, Hiosciamus, Aconitum stapellus.

Tegen de vervoeging en verbuiging is 't aantal zonden legio, en niet minder talrijk zijn de zonden tegen het geslacht. Zoo komen b.v. kalk, wortel, steen, bast, nagenoeg altijd voor als vrouwelijk; zoo is Morphine dan eens vrouwelijk, dan weder onzijdig; zoo komt ook opium als vrouwelijk voor. Verder vindt men alkaliën en alcaliën; roggestroo en roggenstroo enz. Het ontbreekt ook meermalen aan het regte begrip van scheikundige termen, zoo vindt men b.v. blz. 435: ‘Naar derzelver gedrag (!) in de hitte onderscheidt men’ enz. De stijl is eveneens volstrekt Hoogduitsch en somtijds stootend; b.v. ‘aan de buitenste blaauwe vlam der blaasbuis blootgesteld’ enz. Het getal der Germanismen is buitengemeen groot en dat der drukfouten niet te tellen, want men ontmoet die bij elken blik in het boek; zelfs op den omslag ziet men: Staathushoudkundgen, dus twee fouten in één woord.

[p. 314]

De bewerking is derhalve in de hoogste mate slordig.

Druk en papier zijn middelmatig; het werk ontsiert onze pers en verdient daarom afkeuring.

l.h.v.