Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Regten en pligten, of de weg tot duurzaam volksgeluk. Een verhaal uit den jongsten tijd. Naar het Engelsch, door C.S. Adama van Scheltema, Predikant te Amsterdam. II Deelen. Te Sneek, bij van Druten en Bleeker. 1852. In gr. 8vo. 574 bl. f 6-:

Het werk is met veel talent geschreven. De zich noemende Lord b. heeft een helderen en scherpen blik geworpen op den toestand van zijn tijd en volk. Hij kent grondig zijne behoeften, gebreken, wenschen, regten en pligten, en stelt die aanschouwelijk voor in een boeijend verhaal, dat op 't volk meer en duurzamer invloed zal uitoefenen, dan afgetrokken redeneringen. Hij verheft zich ook boven Staatkundige theoriën. En inderdaad men dwaalt als men volksgeluk van omkeering van regeringsvormen, of van het wijzigen eener grondwet volstrekt afhankelijk denkt. Volksgeluk ontstaat uit het leven, dat eene vrije ontwikkeling tot eerste voorwaarde heeft, die alleen dan geboren wordt, als de mensch zich-zelven helder bewust wordt. Die goed weet wát hij is, en wát hij doen moet om aan zijne bestemming te beantwoorden, zal in elken

[p. 239]

levensstand zijne plaats weten te handhaven. De bezitter van eigendom zal geene renten trekken van het zweet en de zuchten zijner arbeiders, die hunne kracht en tijd bij het kapitaal der aanzienlijken inleggen, en zonder welke het goud geene waarde als geld zou verkrijgen......Doch wij willen geene Staatshuishoudkundige verhandeling schrijven, maar slechts een goeden roman aankondigen. De Schrijver verplaatst ons in eene Engelsche fabrijkstad en wij maken er kennis met één fabrijkant die zijne weelde voedt ten koste van 't zweet zijner arbeiders, doch daarvoor beloond wordt met brandstichting en persoonlijke mishandeling; en met een ander die een beschermëngel is van zijne ondergeschikten, en voor hen zorgt als een vader, doch daarvoor ook door hen als op de handen gedragen wordt, terwijl onder hen een hooger en beter leven ontwaakt.

Dit is echter niet alles: het is maar 't ligchaam, dat met een welpassend romantisch kleed omhangen wordt. Wát de Schrijver verhaalt zullen wij niet mededeelen; men zou 't ons ten kwade kunnen duiden. Alleen zeggen wij, dat de Baron b. uitmuntend geslaagd is in 't ontwerpen en afwerken der karakters. Wil men een toonbeeld van ijdelheid: men vindt het volmaakt in Mevrouw graves. Zoekt men een beeld van vrouwelijke zachtmoedigheid, zielskracht en trouw: grace dalton treedt in al hare beminnelijkheid voor oogen. Zoo gij een voorbeeld wenscht te zien van boosheid, in hare listen en trotschheid: maak dan kennis met den bankier graves. Schept gij er behagen in iemand te ontmoeten, die zedelijke kracht bezit om het ongeluk onder de oogen te zien en het mannelijk te dragen; die met het Christelijk geloof de overtuiging in zich omdraagt, dat de brave zijn regt zal zien opgaan - zorg dan in kennis te komen met den held van 't stuk: karel seaton.

Als wij aanmerkingen wilden maken, zouden ze deze zijn, dat hier en daar van het woord krankzinnig gebruik wordt gemaakt, waar het, onzes inziens althans, minder te pas komt. Overigens vinden wij 't jammer, dat de Schrijver de poging tot het werk der zending bij die bazar-vertooning in een valsch licht heeft geplaatst. Engeland doet te veel voor die Heilige zaak om haar aan minachting prijs te geven, al zij

[p. 240]

er ook, waarvan zelfs het heiligste onder menschen niet uitgezonderd is, biljoen onder 't goud. In Nederland is de ingenomenheid met die Apostolische roeping zoo groot nog niet, dat daar het misbruik waarop de Schrijver het oog heeft, vooreerst te duchten staat. Bij elke opwekking tot ijver, wordt dáár gevraagd: overdrijft men niet? Ook vinden wij de tegenwoordigheid van den Methodistischen prediker, die op den zolder, waar men zamenspant tot oproer en brandstichting, als een Chartist, of Socialist optreedt, minst genomen, vreemd. De Methodisten prediken anders, zij 't dan op hunne bijzondere wijze, het Koningrijk Gods. Wij hopen maar niet, dat het een scherpe trek zij van onverdraagzaam voorstaan van andere vormen.

Deze opmerkingen en bedenkingen ontnemen echter niets aan de waarde van 't werk, dat wij met toenemend genoegen gelezen hebben, steeds méér verlangende naar de ontknooping, die even treffend geschiedt als de knoop kunstvol gelegd is.