Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

Uit het Ghetto. Joodsche volksvertellingen uit Boheme, van Leopold Kompert. Uit het Hoogduitsch vertaald door J. Oudijk van Putten. Te 's Gravenhage, bij K. Fuhri. 1853. In gr. 8vo. 334 bl. f 3-:

Er bestaan slechts weinige ons bekende Romans over dit onderwerp en daarom komt ons het bovenstaande werk belangrijk genoeg voor, om er eenige oogenblikken bij stil te

[p. 188]

staan. Immers er zijn oorspronkelijke Hollandsche romans over Joodsche toestanden, wier Schrijvers of Schrijfsters weinig of niet deswege waren ingelicht; er bestaat een Roman van auerbach, Spinoza getiteld, voor het geheel der lezing overwaardig, maar zondigende tegen de zeden en de gebruiken der Amsterdamsche Portugesche Joden in de 17^e eeuw: heyne en börne hebben de waarheid aan den humor ten offer gebragt. Maar kompert heeft de toestanden wedergegeven, zoo als zij zijn, dat wil zeggen, zoo als zij in Boheme zijn, waar, ondanks de vooruitgaande beschaving en verlichting, de Joden nog binnen de enge grenzen van het Ghetto opgesloten blijven en waar zoo doende de ontwikkeling van den geest wordt belemmerd, en hun de dwang wordt opgelegd zich bijna uitsluitend tot den handel - en nog wel tot den kleinhandel - te bepalen.

De verdienstelijke Vertaler heeft in een goed geschreven voorrede het belangrijke van het onderwerp uiteengezet en heeft de waarde van het boek niet te hoog geschat. Zeker is het werk van k. een pleidooi voor de émancipatie der Joden; zeker is het: dat ieder, die zijne eenvoudige vertellingen leest, dieper en inniger gevoelt wat eene émancipatie der Joden beteekenen zou, en gereeder daartoe zal medewerken, dan wanneer k. zijne welsprekendheid had uitgeput, om die émancipatie voor de Regtbank van het Christelijk gemoed op nieuw te bepleiten. Doch daar waar k. het woord rigt tot zijne eigene ‘stamgenooten’, schijnt hij ons toe nog te veel te hebben toegegeven aan de vooroordeelen en de gehechtheid aan vormen, die bij hen nog steeds bestaan. Het voortreffelijke stukje: de kinderen van den Randar, levert het bewijs van ons gezegde. Die jongeling, die zich aan de boeijen van het formeele Jodendom ontwringt om tot een geestelijk Jodendom over te gaan, is, naar óns inzien, te zwak. Kompert durfde niet doortasten: durfde zijne meening niet rondborstig uitspreken. Vandaar een hinken op twee gedachten, dat somtijds de bedoelingen van den Schrijver twijfelachtig maakt. Voor de opvatting van een spirituëel Jodendom zijn de Joden in het Ghetto gansch en al ongeschikt, maar hunne émancipatie zou geheel andere resultaten hebben, dan die welke wij bij moschele (den half-geémaneipeerden jongeling bij k.) bespeuren. Hannele daarentegen is uitmuntend geteekend. In haar heeft k. het bewijs geleverd (een be-

[p. 189]

wijs dat zijne land- en stamgenooten zoo noodig hebben), dat aan de vrouw - vooral aan de Jodin bij émancipatie harer geloofsgenooten - eene hoogere godsdienstige vorming moet te beurt vallen.

In één woord - wie de verhalen van kompert leest om te weten of ‘het verliefde paar nog trouwt’, of zijne personen ‘gelukkig of ongelukkig worden’, wie die verhalen leest om de geschiedenis, - hij deed beter het boek digt te slaan. Maar wie door den bolster de kern ziet, wie de waarheden en leeringen vat, die k. in het luchtige gewaad van een Roman heeft gestoken, hij zal het boek met genoegen lezen en het niet onvoldaan uit de handen leggen.

De vertaling is uitmuntend. Dat de Heer van putten hier en daar een kleine dwaling in het formeele heeft begaan, is zeer vergeefelijk; b.v. op bladz. 57: dat zij haar op de goede plaats (het kerkhof) gezien hadden, moet zijn: dat zij haar op het gut Ort gezien hadden. Gut Ort is evenzeer een technische term, als Sidur, Bargen, Schamesz, Kille enz. Misschien ware het wel beter geweest om al dat jargon uit den tekst te verbannen en er terstond de Hollandsche vertaling voor in de plaats te stellen. Maar ubi plura nitent - non ego paucis offendor maculis.

Het boek is overigens net en goed gedrukt; maar het vignet is bij uitstek slecht. De voorstelling zondig tegen de gewoonte. En Joodsche knaap, die zich met ontbloot hoofd ‘benschen’ (zegenen) laat, is geen Joodsche knaap. Bij een eventuëele herdruk zette men hem gerust een pet op.

g.