Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1853

De gouden ladder der fortuin. Uit het Engelsch van Robert Bell, door C.M. Mensing. III Deelen. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1852. In gr. 8vo. 816 bl. f 7-90.

Ref. zal de eenige niet zijn wien de titel van dit werk, en de geschiedenis van zijnen held, velerlei herinneringen voor den geest halen. Het aantal gelukkigen die langs den genoemden ladder naar boven stijgen is maar klein. Wel is

[p. 98]

waar, vele van onze voornaamste burgers dragen in hunne namen de blijken van de geringheid hunner voorzaten; maar hunne rijkdommen zijn vruchten van eeuwenlang voortgezette familievlijt, geenszins alleen van individuëel geluk. De individuën - zoo als men er enkelen kent - die in de korte spanne tijds tusschen de jongelingschap en de grijsheid van niets tot alles komen, en uit de heffe naar de keur des volks overgaan, zijn ligt te tellen, en worden ook als toonbeelden van hoogst zeldzame lotverwisselingen besproken en aangezien. Maar hoe zelden 't iemand gebeure op dien ladder zoo snel naar boven te kunnen stijgen, niet minder moeijelijk is het ook zich op de bereikte hooge sporten staande te houden, en menig Plebejer die reeds geloofde de stamvader te zullen worden van een nieuw Aristocratisch geslacht, tuimelde eensklaps weêr naar beneden, om nooit weêr op te staan. Dat is ook het lot van richard rawlings, geboren in een doodarmoedig hutje, tusschen een varkenskot en eene eendenplas; na den dood zijner schamele ouders, die hij vroeg verloor, bedeljongen; tot dat hij loopjongen wordt te Yarlton bij een vrek, in een kleinsteedschen winkel van alle bedenkelijke waren en goederen. Die rawlings, in diepe behoefte tot een welgemaakt jongeling opgewassen, met een zeldzamen geest en groote zelfstandigheid toegerust, en, door zijne ellende, van welwillendheid jegens medemenschen ontbloot, vestigt al zijne vermogens op zelfbehoud; daarna op 't winnen van geld; vervolgens op 't genoegen om zich op de Maatschappij, die hij veracht, te wreken. Door de fortuin geholpen brengt hij 't zoo ver, in een twintig jaren tijds, dat hij een der vermogendste kapitalisten van Engeland wordt, zitting krijgt in 't Huis der Gemeenten, en eene zijner dochters, margaretha, met een bruidschat van 50,000 pond Sterling, en eene jaarlijksche lijfrente van 2000 pond, (hoewel tegen haren zin, en tot haar ongeluk) uithuwelijkt aan een der voornaamste jeugdige Lords, die voornamelijk om des gelds wille tot dit huwelijk besluit. Hoe dat alles toegaat gelieve de lezer te onderzoeken in de drie aangekondigde Deelen, van wier belangrijken inhoud wij onmogelijk een overzigt kunnen geven. Dit alleen kunnen wij zeggen, dat hij als de hoogste toongever en gezaghebber in Spoorwegplannen, onder den invloed van de algemeene speelwoede in Spoorweg-actiën, en geholpen door een paar zijner creaturen, onmetelijke schatten wint, en een tijd lang de afgod is der waanzinnige menigte. Minder gelukkig echter dan andere doortrapte speculanten, die, toen zij hunne millioenen beet hadden, de hefboomen der kunstmatig bewerkte rijzing loslieten, en zich onopgemerkt en ongemoeid terugtrokken, wordt hij, zoo ras de ontzettende daling den blinddoek der begoocheling doet wegvallen, als toongever en gezagvoerder in zoo menige nietswaardige onderneming, niet alleen gelasterd en gevloekt, maar aangesproken, vervolgd en weder uitgekleed. Hij eindigt met eene kleine industriële onderneming; maar wordt nooit weêr rijk.

Hoe vlugtig en los deze schets ook zij, men ziet er reeds

[p. 99]

uit dat hier geene sprake is van een gewonen roman, in welken de liefde de hoofdrol speelt. Robert bell is een meester in 't scheppen en afschilderen van oorspronkelijke karakters, in 't uitvinden van belangwekkende situatiën en lotgevallen, en in 't behagelijk zamenvlechten van de eenvoudigste waarheid met de bloemrijkste verdichting. Het karakter van rawlings, dien men volgt uit de diepte van ellende, langs alle trappen van toenemende bezitting en magt, naar het toppunt van broze doch schitterende grootheid, en daarna ziet bij, in, en na zijnen val, is meesterlijk opgevat en afgewerkt. Evenzoo dat van zijne goede maar slecht opgevoede vrouw, weleer Jufvrouw raggles, de weduwe van zijn gewezen gierigen winkelpatroon. De eer van hun huis wordt uitmuntend geschraagd door twee beminnelijke hoogst beschaafde dochters, de vrolijke clara en de zachtmoedige margaretha. Rondom, en met of tegen dat viertal, handelen een groot aantal personen uit allerlei schakeeringen van Maatschappelijken stand, met allerlei soorten van edele en slechte, deftige en gemeene, eerbiedwaardige en belagchelijke karakters. De Apotheker pogey, Kapitein dingle, de raadselachtige costigan, en de Amerikaan trumbull zijn originelen van top tot teen. Het geheel is de schepping van een humorist van den echten stempel, die beurtelings vermaakt en treft, dikwijls verrast, en altijd boeit, en wiens sierlijke, buigzame stijl daar te boven altijd schilderachtig schoon is. Maar deze ongemeen fraaije roman is ook in ongemeen goede handen gevallen. Als Ref. de vertalingen van den Heer mensing leest, denkt hij aan den ronden, helderen Hollandschen stijl; zoo als hij bij 't zien van fraai, rond en duidelijk schrift aan 't Hollandsche schrift denkt, dat door allerlei vreemd, bovenal door Engelsch kunstschrift, bijkans geheel is verdrongen.

Men moet doorkneed zijn in 't Engelsche regt, om te kunnen beoordeelen of rawlings door zijne handelingen, zich al of niet aan de Engelsche wetten heeft vergrepen. Het schijnt echter van neen; maar dat, ten slotte, de regtsmagt met de journalistiek en de beurs zamenspant, om het benijdde en gehate troetelkind der fortuin te vertreden. Voor de regtbank der eer zou hij misschien niet zijn vrij te spreken; doch het getal dergenen die van hunne magt partij trekken om zich te verrijken, is ten allen tijde zoo groot geweest, dat men dit schier houden moet voor een geoorloofd iets. Het doet den lezer dan ook eenigzins genoegen, dat rawlings tegen gebrek beveiligd is, door de lijfrente en 't geen er nog bestaat van den bruidschat zijner edele, maar diep beklagenswaarde dochter margaretha, weduwe door en bij zijnen val, en in wier ongeluk hij straf vindt voor zijne ijskoude eerzucht bij 't doordrijven van haren echt met Lord edon, in weerwil van de teedere genegenheid tusschen haar en den braven henry winston, den speelmakker van hare jeugd. - De opstand der wereld tegen haren vader, doet den trotschen Lord zijne betrekking tot hem verwenschen, en zijne onschuldige echtgenoote het

[p. 100]

leven verbitteren. Dat ontdekt henry winston, en in de corridors van de Opéra geeft hij den Lord - een vriend zijner jeugd, maar wiens valschheid en baatzucht hem zijne beminde deden verliezen - een slag in het aangezigt, en doodt hem daarop in een duël. Deze épisode en hare gevolgen zijn hartbrekend. Aandoenlijk schoon, daarentegen, is de onbaatzuchtige liefde voor clara, en de edele regtschapenheid van den welgestelden koopmanszoon, en deelgenoot in de vaderlijke firma, george farquhar, die weinig vertooning maakte, doch nu op den voorgrond verschijnt. Als met de grootheid en den rijkdom de zoogenaamde vrienden verdwijnen, blijft hij de gelasterde, gehoonde, gezonken familie getrouw, en verzoekt het geliefde, ook hém innig genegen meisje, nu hij denkt dat zij geen vermogen meer bezit, om hare hand en hart. Het werk eindigt nagenoeg met hunne echtverbindtenis in het kerkje van Hornsey, zonder eenige praal of ophef.

Na dit verslag ware het overbodig als Ref. nog zeide, dat hij 't werk aan elk ter lezing aanbeveelt. Hij wil echter niet eindigen zonder den Uitgever dank te zeggen voor de zorgen aan de typographische uitvoering besteed, en voor zijne wijze onbekrompenheid, die elk deel met een afzonderlijk vignet heeft versierd. De geestige ordonnantie, en de karakteristieke uitdrukking der figuren doen vermoeden, dat die vignetten van Engelschen oorsprong zijn; maar de Hollandsche teekenaar heeft ze bijzonder verdienstelijk op den steen nageteekend, en ook de druk er van is uitmuntend.