Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

[p. 644]

Nederlandsche Geschiedzangen, naar tijdsorde gerangschikt en toegelicht. Eerste Bundel. 863-1572. Te Amsterdam, bij Frederik Muller. 1852. In kl. 8vo. XVI en 400 bl. f 2-50.

Men heeft het compres gedrukte boek, en de opgaaf van den inhoud en der bronnen, maar in te zien, om overtuigd te worden, dat de Verzamelaar er veel tijd en zorg aan heeft besteed. De gedichten hier aangeboden zijn voor een goed gedeelte rariteiten, gezocht en bijeengebragt uit misschien honderd boekwerken, waarvan de meesten in gewone boekerijen niet gevonden worden. Het werk, of althans de Eerste Bundel, is dus een soort van letterkundig rariteitkabinet, voor 't welk zich menigeen aan den ijverigen Verzamelaar verpligt zal gevoelen. De gedachte van den Heer v. om dit werk zamen te stellen noemen wij dáárom gelukkig; ofschoon wij tevens prijzen, dat hij - onder de Geschiedzangen zoo velerlei opnemende, dat er misschien niet toe behoort - de verzameling niet tot een hoek voor het volk heeft gemaakt. De meêgedeelde stukken zijn niet alleen in 't Oud-Nederduitsch, maar ten deele ook in onvertaald Latijn, Oud-Engelsch, Oud-Fransch, en Oud-Hoogduitsch, en maken 't werk, in zijn geheel, alleen voor geletterden toegankelijk. De reden waarom wij dit toejuichen is deze, dat bij de keus der stukken, van 1566 af, geen onderscheid is gemaakt tusschen de feiten en de hartstogten. Men vindt dus ook velerlei opgenomen van 't geen de leden der strijdende Kerken, vooral in de eerste jaren van den Opstand tegen Spanje, over de Kerkdienst en de leer, elkander hartstogtelijks hebben toegevoegd. De ergernis door de schimpdichten van dien tijd wederzijds toegebragt, wordt door hunnen herdruk als vernieuwd, en 't is daarom goed dat de bundel in geene andere handen kome dan van dezulken die met verstand lezen, en 't gelezene met oordeel gebruiken.

Bij 't verzamelen voor den Tweeden Bundel zal de Heer v. verschillende gewigtige tijdperken ontmoeten van

[p. 645]

Staatkundige verdeeldheid, in welke de hartstogten zich óók, wederzijds, in dichtmaat uitgestort en noch zaken, noch zelfs personen ontzien hebben. Hij kan die tijdvakken niet verzwijgen. Eenmaal van 't gebied der feiten op dat der driften overgestapt, is hij te werk gegaan even onpartijdig als de geschiedenis-zelve, - die echter, in háre rollen, zeer veel niet opneemt van 't geen beter is vergeten te worden, en die nimmer haar oordeel verzwijgt. Zal hij ook dán wat buiten de rollen der geschiedenis, onder een sluijer van jaren, vergeten ligt, voor den dag halen, en met dezelfde stille onzijdigheid de partijen laten spreken? Wij gelooven dat het niet goed is; ja, dat het schadelijke indrukken kan maken. Naar óns gevoelen komt het ook niet te pas; want wij kunnen b.v. de schimp- en hekeldichten, in welke de Staatkundige partijen in ons Vaderland, van 1780 tot 1795, elkander gehavend en gelasterd hebben, maar niet beschouwen als Geschiedzangen: stukken welke de onpartijdige geschiedenis hare aandacht waardig keurt. In elk geval zouden wij 't gevaarlijk en onverant woordelijk vinden, wanneer die hartstogtelijke rommelzoo herdrukt, en 't volk in handen gegeven wierd. - De Heer v. gelieve deze aanmerking te overwegen. Wij zijn met dit werk te zeer ingenomen, om niet rondborstig te zeggen wat wij beschouwen als een gebrek in den Eersten Bundel en als een struikelblok voor den volgenden.

Een overzigt te geven van den veel bevattenden inhoud laat ons bestek nu niet toe; maar wij bevelen elken beoefenaar van geschiedenis of dichtkunst den bundel; doch ook hem-zelven, bij 't lezen der laatste 150 bladzijden, verdraagzaamheid aan. - Het werk bevat zelfs menig meesterstukje van stijl, vers-schikking, en berijming. Dat er niets nieuws onder de zon is bleek ons ook nu weder; want we vonden een voorbeeld van van alphens verhevene:

- - - - - - maar Neêrlands God zei ‘ik!’

in 't verheven, hoewel door den naslependen staart ver-

[p. 646]

hurgerlijkte en verlamde slot van een stukje, getiteld: Geuzen-echo, op bladz. 274:

o God! wie zal dit arme volc

Verlossen uit den stricke? - Icke!

De lezers dienen overigens te onthouden, dat de gedichten niet allen geschreven zijn in de jaren der gebeurtenissen; maar later: zij zijn maar zoo, naar de tijdsorde der gebeurtenissen, hier gerangschikt. Wie dat vergeet zou kunnen meenen, dât er lang vóór de helft der zestiende eeuw reeds gedichten zijn geschreven in de nieuwere, vloeijender versmaten. Dat ware verkeerd. Men dagteekent ze, niet zonder grond, van anna byns (1530). De Kerkhervorming heeft ook dáárin den schok gegeven. Wij merken echter aan, dat jan van hout (1575) de eerste is van de ons bekende makers van gedichten aan welke groote vooruitgang blijkt. Met dezen bundel voor ons, gelooven wij, dat de herschepping van de Nederlandsche dichtkunst eigenlijk in 1566 moet worden gesteld; als een gevolg van den stap tot krachtsontwikkeling in het Verbond der Edelen, dat alom, zoo wel bij tegenstanders als voorstanders, de gemoederen ontvlamde en de geesten verhief.

w.