Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Miscellanea philologa et paedagogica, ediderunt Gymnasiorum Batavorum Doctores societate coniuncti. Nova Series. Fasciculus II. Amstelod., apud Johannem Muller. 1851. Oct^o. maj. 282 pag. f 3-50.

De Miscellanea philologa, die de Symbolae litterariae vervingen, hebben uitbreiding en verbetering ondervonden. Zij staan meer op de hoogte van den tijd en de wetenschap. De kring harer medewerkers heeft zich uitgebreid: en onder deze worden namen gevonden, die met eere in ons land worden genoemd.

Een' beoordeeling van dezen tweeden bundel te schrijven ligt niet in ons plan. Daartoe zou ieder stuk aan een opzettelijk onderzoek moeten onderworpen worden, en bij het uiteenloopende der behandelde wetenschappelijke vragen, zou ook welligt de kennis van meerderen bij eene recensie moeten worden ingeroepen.

Het eerst ontmoeten wij de Quaestiones Graecae van Dr. j.g. hulleman. Zij bevatten onderscheidene punten van Attische oudheden: over de uitkeeringen te Athene, van staatswege aan de ἀδύνατοι gedaan: over het gebruik van de clepsydra: over de Atheensche overheidspersonen,

[p. 604]

die voor straten en wegen zorg droegen, en eindelijk eene vergelijking van de getuigenissen van herodotus en aristoteles, betreffende de Νάυκραροι. Met kritischen blik en veel scherpzinnigheid bewerkt, levert dit stuk eene helangrijke bijdrage voor de kennis van de staatsinrigting der Atheners, en moet ter lezing worden aanbevolen aan allen, die in dat gedeelte der oude litteratuur belang stellen.

Behalve eenige bladvullingen, treffen wij in dezen bundel verder aan, een vertoog van Dr. s.a. naber: over het leven van sophocles. Het hoofddoel daarvan is de waarheid uit de uiteenloopende en verwarde opgaven van verschillende schrijvers optesporen. Hij behandelt 1^o. den naam, en den naam van zijn' vader (ΣώΦιλος-niet ΣόΦιλος of ΣόΦιλλος), 2^o. het jaar van de geboorte des dichters, 3^o. de veranderingen, die hij in de tragoedie (voornamelijk in de wijze van opvoering) heeft gebragt, 5^o. zijn gedrag, 5^o. de regtsvordering, die zijne zonen tegen hem, op gevorderden leeftijd, hebben ingesteld, en 6^o. over het jaar van zijn overlijden.

Dit stuk draagt de blijken van kennis en studie - maar tevens, zoo als het schijnt, van de meening des schrijvers, dat de vorm (taal en stijl, die beide eenigzins veronachtzaamd zijn) aan de zaken kan worden ten offer gebragt.

Een volgend stuk van Dr. e.j. kiehl bevat de verdediging van eene verbetering op den Canon Dawesianus, door den Schrijver gevonden. Met betrekking tot de Tragici, (welke hij alleen behandelt) stelt S.: Vocalis brevis ante tenues π, κ, τ, vel adspiratas, Φ, χ, θ, sequente quavis liquida, uti et ante medias β, γ, δ, sequente ρ, syllabam brevem perpetuo claudit in thesi. Tegen dien regel strijden negen-en-twintig plaatsen, welke k. òf door emendatie, òf op eenige andere wijze tracht weg te cijferen, uitgezonderd vijf, die hij noch verandert, noch aantoont vervalscht te zijn. Uit de menigte echter der plaatsen, die in het voordeel van zijn regel pleiten, besluit hij tot de waarheid van het gevondene. Hoe dat zij zullen wij niet beoordeelen. Of het logisch is,

[p. 605]

a priori een regel op te stellen, en al de plaatsen, die a posteriori blijken daaraan niet te voldoen, corrupt te verklaren, blijft nog een groote vraag. De heer r.b. hirschig levert een proeve van emendatie op Plato, en deelt zijne verbeteringen in drie klassen; ińvecta, omissa en male lecta. Het Epimetrum is een excursus in aristophanes, een hors d'oeuvre. De conjecturen zelve zullen wij niet onderzoeken, evenmin als de selectae emendationes in Parthenio enz., van Dr. g.a. hirschig, die onmiddelijk volgen: gebrek aan ruimte en tijd verbiedt ons dat. Voornamelijk daar wij een oogenblik langer willen stilstaan bij de proeve tot verbetering van ciceros brieven aan atticus, door Dr. j.c.g. boot. Wij hopen spoedig de geheele verzameling in druk te zien verschijnen: thans een woord over de proeve in onzen bundel, waartoe de Schrijver koos: 1^o. Libri I. Ep. 13; Libri viii. Ep. 14. Libri xv. Ep. 27.

Op Ep. 13. Lib. 1. Noot 1.) Accepi tuas epistolas Tribus Tabernis: voeg er bij: cic. ad Att. ii. 12: Emerseram commode ex Antiati in appiam ad tres tabernas: welligt beter dan uit de Act. Apost. en het Itinerar. van antoninus.

Noot 2.) Ancora soluta. Zie ed. Ernesti in not. ad h. loc: Quae in MS. pal. Gruterus reperit ancoris sublatis, id praetulerim. Zou zelfs zonder hulp van dien Codex, de verandering niet palaeographisch te verdedigen zijn?

Noot 3). Quae fuerunt omnes enz. Een locus conclamatus. De gissing van den Schrijver is scherpzinnig. Maar zou de plaats niet moeten worden opgegeven als een hopelooze zieke, totdat een collatie van goede codices hebbe plaats gehad?

Noot 14). Parvo animo et pravo tamen. Wij zouden deze lezing gaarne behouden en de plaats aldus opvatten, - alsof cicero stelde, dat de kleingeestigen in den regel niet pravi waren, maar dat de Consul hierop eene uitzondering maakte. Vergl. reisig, Vorles. über Lat. Sprachw. § 259.

Noot 16). Nihil agens cum rep. Zoo schijnt het ook reeds ernest verstaan te hebben, in notis ad h.l.

[p. 606]

Pag. 114: qui nunc leviter inter se dissident. Vergl. ad Att. vii. 6. Dissidere cum aliquo, of ab aliquo: komt dissidere a se, of secum nooit voor? Het schijnt zoo.

Noot 21). Instaurassent. Voor het gebruik van instaurare is de belangrijkste ons bekende plaats, Liv. ii. 36.

Noot 24). Ad pontifices. Vergl. cic. pro domo, cap. 53.

Noot 33). Terrae filio. Deze uitdrukking is, voor zoo ver ons bekend is, nog nergens behoorlijk verklaard. Tertullianus zegt de geheele waarheid nog niet, als hij zegt: terrae filios vulgus vocat, quorum genus incertum est. De plaats bij cic. ad fam. ix. 3. bewijst er tegen. Ook minucius felix zegt de zaak slechts ten halve. Om kort te gaan: hoe de uitdrukking in het Latijn geslopen is, dunkt ons onzeker: doch het schijnt een Hebraeismus. In het Hebreeuwsch is een uitdrukking van gelijke beteekenis, die wel in de eerste plaats vulgus of plebs beteekent, maar overdragtelijk in den zin van weetniet, domoom, lompert, (triviaal) wordt genomen. Van hier ook dat cicero zegt: aan dien lompert durf ik zulk een brief niet medegeven. Nog nader bij de Hebreeuwsche uitdrukking, komt het gezegde van persius, gelijkluidend met ferrae filius - namelijk Progenies terrae, pers. vi. 57.

Lib. viii. Ep. 14.

Noot 11). Eum nescio quo penetrasse etineribus. Magnis bevalt ons niet: het is te willekeurig en palaeographisch niet goed te verdedigen: penetrasse duidt ongebaande wegen aan. Zou cicero in zijn poëtische opwelling (let op apiscendi) ook intentatis itineribus geschreven hebben?

Lib. xv. Ep. 27.

Noot 11). O turpem sororis tuae filium! enz. De verklaring van den Schrijver heeft iets aanlokkelijks: maar wij hebben nog geen vrede met βουλύσει. Komt dit woord voor βουλυπός meer voor, dan op deze plaats? Profitemur ignorantiam. Zoo niet, dan is het vrij verdacht. Bovendien is het bij coenantibus nobis wel eenigzins eene tautologie. Atticus wist het uur van de coena. Wat er van die plaats echter zij, is ons vrij duister.

Over het algemeen wekt deze voorloopige proeve het

[p. 607]

verlangen naar het volledige werk op, en wij hopen het dan ook spoedig uit handen van den geleerden, en voor die taak zoo berekenden schrijver, te ontvangen.

Het tweede, in het Nederduitsch geschreven gedeelte, bevat Schoolberigten, Boekbeoordeelingen en twee Verhandelingen, de eene van Dr. w.g. brill: over de vorming van de Latijnsche perfecta en supina - de andere van Dr. p.h. tydeman: de Studio Historiae Scholarum. In hoe verre die vermenging van stukken in verschillende talen en over zoo uiteenloopende onderwerpen aan te bevelen zij, laten wij in het midden: vooral daar wij onder de oogen hebben een nieuw werk; getiteld: Bijdragen tot de kennis en den bloei der Nederlandsche Gymnasiën voor 1851: uitgegeven door het Genootschap van Leeraren, aan de Nederlandsche Gymnasiën, tot welks voorrede wij kortheidshalve verwijzen.