Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

1. De Godverzaker, door Lodewijk Gerrits. Te Amsterdam, bij H.J. van Kesteren. In 12mo. 160 bl. f 1-:
2. Arnold de droomer, door Eug. Zetternam. Te Amsterdam, bij denzelfden. In 12mo. 226 bl. f 1-70.

Het oogmerk van den Schrijver van N^o. 1 met het schilderen van den ongelukkigen zielstoestand van den Godloochenaar kan goed zijn; maar hoe iemand lust kan hebben om zoo vele bladzijden met naarheden vol te maken, en waarom hij juist een Vorst tot den rampzaligen held der geschiedenis heeft gekozen, begrijpen wij niet regt. Het eerste is ook niet aangenaam voor

[p. 469]

den godsdienstige, wijl er redeneringen of liever uitvallen in het werkje voorkomen, die niet dan met een berustend, zwijgend geloof zijn te beantwoorden, en ook alleen met verwijzing naar de orde en de weldadige inrigting der Natuur worden beantwoord; zoodat het duistere in de zedelijke wereld onopgelost blijft. Dat de onttroonde Vorst in de monnikspij geen troost of licht ontving spreekt van zelf, en dat hij door zelfmoord zijn leven eindigt, zal ten afschrik moeten dienen. De Schrijver had beter gedaan door verandering van den held ten goede en, op edele gronden, een behagelijker einde aan zijn verhaal te geven. Wij gelooven niet, dat het boekje veel goeds zal stichten; hoewel den Auteur geene bekwaamheid in het schetsen van toestanden kan worden ontzegd. Aanlokkelijker toch is het deugden, die tot zielrust en tot geluk leiden, geschilderd te zien, dan behoeft men niet, gelijk hier, in den drek van lage hartstogten voort te gaan, en tooneelen bij te wonen, die de goede zeden en de reinheid des gemoeds kwetsen.

Wat men in België door een Droomer verstaat weten wij niet. In goed Hollandsch zou de titel van N^o. 2 moeten wezen: de sentimenteele dwaas; want wie op eene gehuwde, oneerbare vrouw platonisch verliefd is, en haar bij vlagen voor een Ideaal van reinheid houdt, en, om hare handelingen te verklaren, aanneemt, dat zij, inwendig verdeeld, jago (een neef en huisgenoot) met en om de zinnen, maar hem (arnold) met en om 't hart en den geest bemint, verdient wel een plaatsje te Gheel. Over 't geheel is de Droomer een onkiesch opstel, vol onzin, dat door de schildering van de liefde eens overdreven gevoeligen jongelings (den zoon eener echtbreekster) voor eens anders wettige vrouw (die reeds een galant heeft, en dikwerf als eene volleerde boeleerster wordt voorgesteld) aan niets dan onzedelijkheid doet denken, en verderfelijk voor de jeugd is. Voegt men daar een echtgenoot bij die den minnehandel aanmoedigt, en toch zoo ijverzuchtig is dat hij een moord-aanslag tegen de gelieven volvoert, alles doorwerkt met smartparelen (tranen) en doorweven met bidden en kniebuiging, dan krijgt men zoo wat een denkbeeld van dit quasi zedelijk monster-

[p. 470]

romannetje, s'il en fût jamais, waartegen wij ernstig waarschuwen: de prille jeugd, om hare verbeeldingskracht te behoeden tegen vertrouwdheid met 't onreine, en den gevorderden leeftijd, om hem te behoeden tegen verveling. Zie hier en proefje van den stijl: (de liefjes zullen een uitstapje naar de Kompen doen) ‘Emma was gekleed toen ik by haer kwam.

Ze was zoo vrolyk als ik, en voor de eerste mael juichten wy met onbelemmerde vrijheid: echtgenoot en jago waren er niet!.....

Wonderbaer geluk, dat in de genieting eener heldere opgeruimdheid bestaet, wat zyt ge aentrekkelyk, doch wat zyn de verpoozingen kort, welke gy aen het afgematte hart vergunt!

Nu hadden wy ons over geen lot te beklagen; rondom ons wemelde niet dan jubeling en de lucht zelve, welke wy inademden, was blyde. O wat was het lieve zonneke vrolijk dat ons op den rid van Antwerpen naar de heide vergezelde!

Wat geurden de roozekens zoet, die wij medenamen om tegen de dorheid der woestijn af te steken! Ik en emma roken ieder overhard als kinderen aen de bloemekens en niesden by wylen uit aentrekkelykheid en uit speelzucht.

Wy wisten zelve niet, waerom we zoo luchtig waren en toen we ons ver genoeg van de stad verwijderd bevonden om geene ontmoeting van kennissen meer te vreezen begonnen wy, met dezelfde gemoedsbeweging, een huppelend romanske te zingen. - - -

Ik geloof dat myne gezellin zoo byzonder verheugd was omdat geen wereldlyk opzigt haer intoomde, omdat ze geene harer bewegingen in eene styve beleefdheid moest knellen, en dat zy heur hart ongestoord kon ophalen. - - -

Op eens verzocht ik emma het rijtuig te verlaten.

Myne reden was dat onze gewaerwordingen by het ontwaren der wildernis, niet mogten ontheiligd worden door het nieuwsgierig oog van een onopgevoeden koetsier, die in onze gevoelens niet was ingewyd. Ik be-

[p. 471]

taelde den man en als hy ver genoeg terug gekeerd was, legde ik den arm myner emma op den mynen en wy stapten de velden in. Wy doortrokken een smal wegentje dat tusschen laeg schaerhout liep en op een klein speldeboschje uitkwam: dit boschje belemmerde het doorzigt en was als eene gordyn, die voor de grootheid gespannen was, welke ons wachtte.

Weldra waren wy het wegelyn door, de denneboomen ruischten boven onze hoofden en hier en daer vloog een wild vogeltje weg - door den raren stap van menschen opgeschrikt. Wy zwegen, want onze vrolijkheid had voor afwachting plaets gemaekt, en myne geliefde was diep nieuwsgierig te vernemen of de heide haer wel de voldoening zou geven, welke ik er van had beloofd.

Eensslags was al wat het gezigt verhinderde verdwenen; de laatste ry boomen waren we voorby en onze blik staerde over eene grenslooze vlakte in den niet der oneindigheid.’

Wij hebben bij deze producten van Vlaemschen kunstzin wat lang stilgestaan, omdat ze de eersten zijn, die wij ter aankondiging ontvingen; maar eindigen nu in de overtuiging: dat, als 't Zuiden geene stukken van beter allooi konde leveren, er weinig voor ons te winnen zou zijn bij de aangevangen letterkundige verbroedering.

Den liefhebberen van taalverrijking biedt de Droomer een rijken oogst aan. Wij vonden er o.a.: beknibbelen, voor laken; kladderaren, voor kladschilder; massen, voor menigten; orkanenbroeisel, voor opkomend onweêr; yllicht dat walmt, voor bliksemstraal; pligtig, voor schuldig; overvuld, voor overstelpt; omwindeld, voor omgeven; echtte, voor klemde; smoor, voor regen; smookregen, voor stofregen; dubbend, voor waggelend of twijfelend; spreekgemak, voor vlugheid in 't spreken; zich verwachten, voor iets verwachten; schroom, voor zorg; vermildering, voor verzachting; verwandelen, voor veranderen; overzwollen, voor overstelpt; traegzaem, voor langzaam; heilzaemheden, voor geluk; betrachten, voor beschouwen; knoesels, voor enkels; smartvocht, voor tranen; zich ontmaken, voor zich

[p. 472]

ontslaan; verdenkt, voor meent; genotsperelen, voor tranen; aenstoven, voor voeden; ikzuchtig, voor baatzuchtig; verschillige, voor verschillende; zorgelyk, voor zorgvuldig; volledigen, voor volmaken; kinderachtig, voor kinderlijk. Voorts ook nog krikkelheid; in de kleederen gedraeid; een gejuich hooren knetteren; dodelen, voor stameren; een liedeken zeeveren; behelpen, voor helpen, enz. Sommigen dier woorden, als zij in 't aanstaand Groot Nederlandsch Woordenboek in hunne dubbele beteekenissen worden opgenomen, kunnen tot aardige verwarringen leiden. Doch wat daarvan moge worden, dit hopen wij, dat de Commissie ons genadig zal verschoonen van de vermaledyding; in den Godverzaker nog al eens gebruikt.

De beide werkjes zijn te Antwerpen gedrukt. Aldus schijnt de Uitgever op tweeërlei wijze de verbroedering te willen bevorderen.

m....x.