Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

Beknopte geschiedenis der Kerkhervorming, een lees- en leerboekje voor Protestantsche huisgezinnen, Catechisatiën en Zondagscholen. Te Amsterdam, bij C.L. Brinkman. 1851. In kl. 8vo. 176 bl. f :-40; 25 ex. f 8-:

Onder de lees- en leerboeken, die tegenwoordig het licht zien en elkander schier verdringen, is dit een parel van kostbare waarde. Men vindt er in een kort bestek meer zaken, dan in menig zwaar boekdeel. Beiden het onderwerp en de behandeling zijn belangrijk. Het werkje is beknopt, levendig, kernachtig, tevens aanschouwelijk en duidelijk; zietdaar zijne hoofdëigenschappen en te gelijk zijne verdienste.

De Inleiding maakt den lezer bekend met de onkunde van de geestelijkheid en het volk in de middeleeuwen, met de verbastering der Christelijke leer, bepaaldelijk omtrent de vergeving der zonden en de Sacramenten, en met den lagen trap op welken de openbare godsdienst stond, en hoe het bijgeloof het verstand beheerschte en de zeden deed verbasteren. Niet, dat de Schrijver al-

[p. 343]

gemeene stellingen opgeeft, maar hij kleedt zijne voorstelling in historische bijzonderheden en voorbeelden, hetwelk niet alleen nuttig is, maar ook de lezing aantrekkelijk maakt; terwijl, bovendien, de feiten minder dan redeneringen aan tegenspraak blootstaan. De beschouwing van der geestelijken heerschzucht en misbruik van magt en aangematigd gezag, is kort, maar genoegzaam. Als de priester zich-zelven de magt van boven toeëigent, baadt hij zich in den wierook van 't zelfbehagen en kruisigt de waarheid. Dat deden de Joodsche priesters, en de Christelijke zouden het zelfde gedaan hebben, als de levende christus in persoon ware verschenen, om tegen de menschelijke goden te getuigen; althans zijnen belijders, die er tegen protesteerden, bleef geen ander uitzigt dan op houtmijt of strop, of somtijds op den kus van een beeld der Moedermaagd, dat den onhandelbaren ketter in de gruwzame omhelzing doorboorde.

De pogingen tot hervorming der Kerk vóór de zestiende eeuw worden geschetst. Men kan hier geen volledig uitgewerkt stuk verwachten. Evenwel zou, naar ons inzien, de Schrijver beter hebben gedaan, wanneer hij de oppositie tegen de Kerk als een groot geheel had opgevat. Zoo als 't doorgaans geschiedt, stelt hij het Protestantisme der zestiende eeuw te verbrokkeld voor, en daardoor komt ook niet genoeg de kracht uit van het verzet tegen dwaling en onzedelijkheid. Vlugtig handelt de Schrijver over hetgeen de Kerk-zelve beproefde tot hare hervorming. Hoe zeer de oorsprong der Waldenzen in het duister schuilt, kunnen wij ons toch niet volstrekt met den Schrijver vereenigen, als hij hun petrus waldus tot stamvader geeft: - deze sloot zich bij hen aan en vermeerderde door woord en bedrijf hun getal; dit is alles. Maar hij geeft een goed overzigt van het hervormingsbedrijf van wikleff, huss, en johannes wessel, en stipt ook eenige bijzonderheden aan, door welke de Hervorming mede werd voorbereid, waartoe hij vooral betrekt de herleving van de studie der letteren. Het bevreemdt ons, dat hij savonarola, den profeet en mar-

[p. 344]

telaar van Florence, geheel met stilzwijgen voorbijgaat, en niet met een enkel woord heeft aangevoerd, dat de beoefening der letteren op zich-zelve onvoldoende was om de Kerk te hervormen; zoo als dat aan de Italianen is gebleken. Immers evenmin kon de Hervorming van de school uitgaan, als het Christendom zelf er uit gekomen was. Christus is het leven, en de waarheid is zijn levendmakende geest. De studie der letteren deed niets anders dan lantaarnen ontsteken langs den weg, dien de Hervorming had te betreden.

In dertien paragrafen wordt de geschiedenis van de Hervorming in Duitschland afgehandeld. Het is den auteur bijzonder gelukt met korte, maar fiksche trekken, die de hand eens meesters verraden, een wèl afgerond geheel te leveren. Wij leeren luther kennen en worden op de hoogte gebragt, om zijn reuzenwerk te overzien, te begrijpen en te beoordeelen. Wij hebben uitvoerige werken gelezen, die zoo vele zaken niet behelzen, als de Schrijver hier in zestig bladzijden mededeelt.

Met dezelfde keurigheid en bondigheid wordt de geschiedenis der Hervorming in Zwitserland beschreven, het beeld van zwingli geteekend, en de werkzaamheid van kalvijn geschetst.

In een volgend Hoofdstuk wordt de voortgang der Hervorming in andere landen van Europa kortelijk aangewezen; te beginnen met de Noordsche Koningrijken, alwaar de Saksische rigting de overhand kreeg. Minder juist worden hier, gelijk door de meeste Schrijvers, de beide hoofdrigtingen der Hervorming, de Duitsche en de Zwitsersche Hervorming genoemd. Immers die landen werden niet hervormd, maar de godsdienst werd er tot haar oorspronkelijk wezen en Christelijke vormen terug gebragt. Vervolgens schetst hij de werking van de Hervorming, volgende de rigting van zwingli en kalvijn in Frankrijk, in sommige Duitsche gewesten aan de boorden van den Rijn, en in Brittanje, en eenigzius uitvoeriger in ons Vaderland.

Daarbij voegt de Schrijver nog eene korte geschiedenis van het Protestantisme, werpt een blik op den dertig-

[p. 345]

jarigen oorlog, en besluit met een algemeen woord over den inwendigen toestand van de Protestantsche gemeente in en buiten ons Vaderland.

Wij durven dit lees- en leerboek in elk gezin aanbevelen. Het is een gepast geschenk, dat Leeraars hunne kweekelingen mogen in handen geven, en dat zijne waarde blijft behouden, ook als men den kinderlijken leeftijd verre achter zich heeft. De lezing zal het gemoed niet met verbittering of haat vervullen, maar met dankbaarheid jegens Hem, die het licht gebood te schijnen in de duisternis, en met eerbied voor die mannen, welke hunne rust, hun goed en hun bloed hebben opgeofferd, om de waarheid, die in christus is, als een ouderlijken erfschat aan hunne kinderen achter te laten.