Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1852

De oorlog op Java van 1825 tot 1830. Hoofdzakelijk bewerkt naar de nagelatene papieren van Z. Exc. den Luitenant-Generaal Baron Merkus de Kock, door A.W.P. Weitzel, Eerste Luitenant bij de Jagers. Eerste Deel.

[p. 272]

Te Breda, bij Broese en Comp. 1852. In gr. 8vo. 481 bl. f 3-90.

Voor ieder, die zijn Vaderland lief heeft, is het een verblijdend verschijnsel, dat de officieren, bij de verschillende wapens van ons leger, zich onderscheiden door beschaving en wetenschappelijke kennis, en dat zij den zoo vaak miskenden krijgsmanstand wezenlijk tot eere strekken.

Ons heugt de tijd dat de lofspraak, die men dezen of genen gaf, ‘een bijzonder knap man te zijn’, uitsluitend de beteekenis had, dat de geprezene ervaren was in de Bataljons- en Linieschool, en dat hij de verschillende dienstreglementen van buiten kende. - Wie iets meer vroeg van ‘den knappen man’, vond zich meestal bitter te leur gesteld en zijne vragen bleven onbeantwoord.

Die treurige toestand heeft, allengs, plaats gemaakt voor eene betere orde van zaken, en de officieren van ons leger kunnen ook dáár, waar niet over de krijgskunde wordt gehandeld, aanspraak maken om opgenomen te worden in den kring van wetenschappelijke mannen.

In de laatste jaren zijn velen onzer Krijgslieden opgetreden als Schrijvers, wel meestal over hun eigen vak, maar dan toch in verband met de algemeene geschiedenis, of met de geschiedenis van ons Vaderland, en zij hebben daardoor licht en kennis verspreid.

Ware het geëerbiedigd Opperhoofd van den Staat niet zoo afkeerig geweest van ‘alle schrijverijen’, zoo als Z.M. dat noemde, dan ware, zeker, ook het aantal van Militaire Auteurs, onder ons, nog grooter geweest.

De Wet op het ontslag, de bevordering en het pensioneeren van de officieren, zal ten deze, zoo wij hopen, gunstig werken.

De Heer a.w.p. weitzel, de Schrijver van het hierboven aangekondigde werk, de verdienstelijke Hoofd-Redacteur van den Militairen Spectator, mag, reeds sedert lang, op lof en onderscheiding aanspraak maken.

[p. 273]

Wij hebben het Eerste Deel van ‘den oorlog op Java’ met groot genoegen gelezen. - Hoewel de Schrijver gelegenheid heeft gehad uit goede bronnen te putten, was het geene gemakkelijke taak de verschillende en zoo afwisselende gebeurtenissen op het oorlogstooneel, duidelijk en geleidelijk voor te stellen.

Wij vinden hier eene goede en beredeneerde uiteenzetting van de oorzaken, die tot den rampspoedigen oorlog op Java aanleiding hebben gegeven. - De voorstelling van het karakter van diepo negoro, de vermelding van zijne grieven en de juiste schildering van den gemoedsaard en de vooroordeelen der Javanen werpen een helder licht over de gebeurtenissen, en zij maken het begrijpelijk, hoe een ondergeschikt Vorst, dien men als een onbeduidend wezen had beschouwd, gedurende zoo vele jaren zich heeft kunnen staande houden, en den oorlog voeren tegen de Nederlanders en hunne talrijke Bondgenooten.

De beschrijving van diepo negoro, bladz. 7 tot 10, heeft groote verdienste; even zoo de beschrijving van het land-zelve, dat getuige is geweest van zoo vele roemrijke wapenfeiten, in Nederland te weinig gekend en zeker niet genoeg op prijs gesteld.

Dit Eerste Deel schetst ons den zich met snelheid ontwikkelenden opstand met de wisselende oorlogskansen, van den 20 Julij 1825 af, toen, in de nabijheid van Djokjokarta, de eerste kanonschoten werden gehoord, tot de verrigtingen en den stand der zaken, na den zegen van Mousson van 1826, en alzoo tot den 30 Mei 1827.

Er staat op den titel: ‘met eene kaart van het oorlogstooneel, in steendruk, en eenige schetsen in houtsneê.’ Die kaart, welke bij het Tweede Deel zal worden gevoegd, zien wij met groot verlangen te gemoet, daar 't, zonder haar, niet mogelijk is de verschillende troepenbewegingen naauwkeurig te volgen en naar waarde te beoordeelen. De plans van de Kraton Pleret en van het gevecht bij Delangoe, bij dit Eerste Deel gevoegd, doen te meer het gemis van 't nog ontbrekende betreuren.

[p. 274]

De indruk, welke de lezing van dit Eerste Deel van ‘de Oorlog op Java’ op ons gemaakt heeft, is dankbaarheid voor den moed en de volharding van allen, die in die hagchelijke dagen hebben gewaakt en gestreden voor het behoud van den schoonsten parel aan de kroon van het Vaderland. - Men staat verbaasd over den rusteloozen ijver onzer aanvoerders en soldaten: over hunne koelbloedigheid te midden van zoo vele gevaren, en over de geestkracht, die zij hebben aan den dag gelegd, bij het overwinnen van moeijelijkheden van allerlei aard, hun berokkend door den toestand van het terrein, of door den haat hunner vijanden. Maar ook liefde en genegenheid wordt bij ons opgewekt voor zoo velen onder de bevolking van Java, Vorsten en onderdanen, die zoo menigvuldige bewijzen van trouw en aanhankelijkheid hebben gegeven aan de Nederlanders, op wier welwillendheid zij toch niet altijd zich hebben te beroemen gehad, en, misschien nog heden, zich niet altijd te beroemen hebben.

Wij gelooven met gerustheid te kunnen zeggen, dat de Heer weitzel zich verdienstelijk van zijne taak heeft gekweten. Ook de stijl is doorgaans zuiver en vloeijend, en bij het verhaal van zoo vele gevechten, die, uit den aard der zaak, weinig verscheidenheid aanbieden, heeft de Schrijver zich weten te wachten voor herhalingen. Slechts enkele malen hebben wij minder juiste uitdrukkingen ontmoet.

Bladz. 145. ‘Van eenige dier Dessa's werden de Hoofden gevankelijk medegevoerd: sommige echter werden geheel verbrand.’ Men zou hier, volgens het taalëigen, moeten gelooven, dat ‘sommige Hoofden geheel werden verbrand’, terwijl de Schrijver heeft willen zeggen: ‘dat sommige Dessa's verbrand werden.

Bladz. 151. ‘Zij lieten 30 dooden, eene lilla, een regents-payong en een aantal pieken en krissen op het slagveld.’ Het persoonlijke voornaamwoord ‘zij’ slaat voor den lezer op de personen, die het laatst zijn genoemd, en doet het schijnen alsof de Luitenants horn en mixa die voorwerpen op het slagveld hadden gelaten.

[p. 275]

Men moet de taal geweld aandoen, om dit ‘zij’ terug te brengen tot de vroeger vermelde ‘opstandelingen.’

Wij mogen hier echter zeggen: ‘ubi plurima nitent etc.’ Het is dan ook meer om een bewijs te geven van de aandacht waarmede wij het werk gelezen hebben, dan om aanmerkingen te maken, dat wij die onnaauwkeurigheden vermelden.

Voor eene fout, echter, moeten wij den Schrijver waarschuwen, omdat hij er zijn stijl door ontsiert. Hij schrijft, namelijk: ‘wat’ voor ‘dat’, en ‘wie’ voor ‘die’. - Op bladz. 407 wordt zelfs de zin er door gestoord. - Dat gebruik van het betrekkelijke voornaamwoord, in de plaats van het aanwijzende, dient vermeden te worden.

Wij wenschen, ten slotte, den Heer weitzel geluk met zijn aanvankelijk zoo wel volbragten arbeid, en twijfelen volstrekt niet of hij in de goedkeuring zijner landgenooten en in de achting zijner kameraden belooning zal vinden voor zijn ijverig streven, om den roem des Vaderlands door zijne geschriften te handhaven. - Met verlangen zien wij het Tweede Deel van dit belangrijke werk te gemoet.