Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1851

Het middelbaar en lager onderwijs. Schets door Mr. J.J. Loke, Schoolopziener in het 9de District van Noord-Braband. Te Breda, bij Broese en Comp. 1849. In gr. 8vo. 104 bl. f 1-:

Het zal wel geen betoog behoeven, dat onder de wetsontwerpen die nog komen zullen, dat betrekkelijk het onderwijs met gespannen verwachting te gemoet wordt gezien. En voorwaar niet zonder reden. Er is toch geene zaak, die zoo naauw met volksgeluk en volkswelvaart in verband staat, als eene goede op vrijzinnige beginselen rustende inrigting voor lager en middelbaar onderwijs.

Wie echter, eenigzins bekend, met den omvang der taak welke de Regering eerlang zal te vervullen hebben, zal niet tevens doordrongen zijn van het besef der groote moeijelijkheden, die aan het vaststellen van bepalingen op dit gewigtig punt onafscheidelijk verbonden zijn? De Schrijver het hoog gewigt der zaak beseffende en tot het onderwijs in naauwe betrekking staande, voelde zich genoopt de resultaten zijner overwegingen aan anderen mede te deelen. Hij doet dat in het bovengenoemde werkje, en wel in den vorm van een wets-ontwerp, als het meest geschikt, ‘om aan het geheel eene meer praktische strekking te geven, immers voor afdwalen in bespiegeling te behoeden.’ Eenige korte bedenkingen over onderwijs in het algemeen, en zijne verdeeling in hooger, middelbaar en lager, gaan deze schets vooraf, ter-

[p. 302]

wijl de bijzondere bepalingen of artikelen van het ontwerp nader door aanteekeningen worden toegelicht.

Eene doorloopende beoordeeling van deze schets te geven, ligt niet in het bestek onzer aankondiging. Er is veel in te vinden, de behartiging bij de aanstaande regeling van dit onderwerp allezins waardig. Bij twee punten slechts willen wij een oogenblik stilstaan.

Het eerste betreft de wijze hoe het schoolöpzigt van Staatswege moet worden uitgeoefend, of het moet blijven zoo als het is, dan wel of aan eene andere inrigting de voorkeur moet worden gegeven. (Art. 4 en volg. van de schets, en aanteekeningen bl. 35 en volg.). Met andere woorden: moet dat schoolöpzigt gesteld worden in handen van mannen niet door praktijk gevormd (zoo als thans geschiedt), of wel moet dat opzigt worden opgedragen aan mannen, die in de school theorie en praktijk hebben leeren verbinden (onderwijzers)? De Schrijver verklaart zich tegen het absoluut volgen van een dezer beide stelsels, en wij zijn het hieromtrent geheel met hem eens. Wij gelooven met hem, dat het dwaasheid zijn zou, wat dusverre bij de keuze van schoolöpzieners uitzondering was, tot regel te maken. Maar toch zoo dikwerf er onderwijzers tot die betrekking geschikt worden gevonden, moeten deze boven anderen tot dat opzigt geroepen worden, juist omdat zij als praktische mannen met de behoefte van het onderwijs het meest bekend zijn.

Een tweede niet minder gewigtig en veel besproken punt is de vraag: mag en moet het openbaar lager onderwijs eene Christelijke strekking hebben? Bij de Wet van 1806 is bepaald, dat de kinderen tot alle maatschappelijke en Christelijke deugden behooren te worden opgeleid. De Schrijver ziet in die redactie bezwaar, en stelt deze verandering voor: ‘alle Christelijk-maatschappelijke deugden’ (Art. 57). Bij de aanteekening op dit Art. (bl. 70 en volg.) geeft hij de redenen dezer wijziging op. Wij moeten erkennen deze onderscheiding niet regt te vatten. Maatschappelijke deugden, die zeker het kind niet te vroeg kunnen worden ingeprent, zullen wel

[p. 303]

voornamelijk zijn: eerlijkheid, goede trouw, eerbied en gehoorzaamheid aan de over ons gestelde magten enz. enz.; die deugden worden nu zeker ook door de Christelijke leer verkondigd en aangeprezen; maar wij gelooven, dat ze in elke beschaafde, wèlgeördende maatschappij, hetzij die Christelijk is of niet, evenzeer zullen beoefend worden. Deugd in abstracto beschouwd, is niet uitsluitend Christelijk. Het komt ons voor, dat de Schrijver, overtuigd van het ongepaste om op de openbare scholen eenig godsdienstig onderwijs toe te laten, den naam heeft willen behouden, terwijl hij de zaak-zelve prijs gaf. In zoo verre zouden wij ons dan met dat woord Christelijk-maatschappelijk kunnen vereenigen, mits men maar niet op de school, gelijk de Schrijver bl. 78 vrij inconsequent schijnt te willen, daaraan die uitbreiding geve, dat men de kinderen christus als hun Verlosser leert eeren en prijzen, en hun daarbij eene oppervlakkige kennis van de geschiedenis der openbaring geeft. Hoe goed en nuttig en noodig wij het ook achten, dat de kinderen daarmede vroeg bekend raken, het behoort niet op de openbare, gemengde school te huis. De Schrijver zal het opgenoemde toch wel niet onder de Christelijk-maatschappelijke deugden rangschikken? Het zijn onze Christelijke verpligtingen, die met de maatschappij niet te maken hebben, maar uit opregt Christelijk geloof voortspruiten.

Wij wenschen overigens, dat van de vele goede en nuttige wenken, die in dit geschrift voorkomen, ter bekwamer plaats en tijd, kennis genomen en daarmede voordeel gedaan worde!