Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Gezondheidsleer der landhuishoudelijke huisdieren, door Dr. C.C. Haubner, Hoogleeraar der Vee-artsenijkunde te Eldena. Uit het Hoogduitsch door E.C. Enklaar.

[p. 672]

Twee Stukken. Te Zwolle, bij W.E.J. Tjeenk Willink. 1850. In gr. 8vo. 611 bl. f 5-:

De Schrijver gaf dit geschrift uit met een tweeledig doel: èn als leiddraad voor het onderwijs, èn als handboek voor eene algemeene gezondheidsleer van het vee.

Wie belang stelt in de welvaart van onze nuttige dieren, maar bovenal, wie er regtstreeksch belang bij heeft, zal in dit werk middelen vinden aangewezen tot de wetenschappelijke behandeling van vele vraagstukken der landhuishoudkunde, en, na eene aandachtige lezing, zich op de hoogte kunnen plaatsen, die noodzakelijk is tot eene welïngerigte behandeling der zaken. Het is een verblijdend verschijnsel, dat men onderwerpen als deze op eene wetenschappelijke wijze voor het publiek bearbeidt; want slechts op die wijze is het mogelijk één der rijkste bronnen van onze welvaart staande te houden, ja, wat meer zegt, ruimer te doen vloeijen. - Men leert hier kennen: de eigenschappen van het vee; de teekenen hunner gezondheid of dreigende ziekte; de middelen om ze gezond te houden of ziekten te voorkomen; de voedingsmiddelen, hunne waarde en eigenschappen; de handelwijzen om het meeste nut van het vee te trekken, en ze meer en meer dienstbaar te maken aan het doel.

Eerst geeft de Schrijver een algemeen overzigt van het leven, de bewerktuiging, de levensvoorwaarden, de gezondheid, de ziekten en hare oorzaken. Voorts handelt hij over voeding, de voedingsmiddelen, en de omstandigheden des levens, zoo als: verblijf, oppassing enz.; over de ziekteoorzaken in het algemeen en in het bijzonder; over den invloed van lucht, licht, water enz. Wijders deelt hij eene korte beschouwing mede van de spijsvertering, de natuurlijke voedsels en hunne werking; van de omstandigheden, die onmiddellijk met de spijsvertering zamenhangen, en de gebreken, die uit de voedering voortspruiten, zoo als overlading enz. - Het tweede stuk handelt over de voedingsmiddelen; de stalling; het land; de verzorging; het gebruik; de opkwee-

[p. 673]

king; de uitmesting; de melkgeving; de mest; de bedekking enz. - De dieren, hier bepaaldelijk genoemd, zijn: het paard, het rund, het schaap, het varken en de ezel. - Niet ongaarne zouden velen ook de hond, de kip en het eend willen hebben behandeld gezien; immers ook deze zijn productief, en de hond is vrij algemeen een lastdier, welks leefregel, gezondheids- en ziekteverschijnselen wel genoemd mogen worden.

Het oordeel over dit werk is gunstig, ofschoon Ref. het wat eenvoudiger had gewenscht, om gereeder ingang te kunnen vinden bij die lezers, voor welke het eigenlijk is bestemd. Men moet meer geleerd hebben, dan onze lagere scholen opleveren, om 't nu overal te verstaan. Dit echter geldt minder voor den Schrijver, die het vooral tot eene handleiding maakte voor zijne leerlingen, aan welke reeds eene meer wetenschappelijke opvoeding ten deel viel, en die tevens met andere wetenschappen, verwant met deze, bekend worden gemaakt. Er komen ook wel eens woorden in voor, die verkeerde voorstellingen kunnen geven, zoo als: jagt en stilstand in het bloed; uitdrukkingen toch, die pathologisch niet op ééne hoogte staan met proteīne verbindingen enz. in de scheikunde. - Om vooroordeelen of grove meeningen bij het publiek te vernietigen, vooral in de geneeskunde der menschen en dieren, dient men zich van alle onbepaalde uitdrukkingen te onthouden; eenvoudige maar duidelijke benamingen zijn volstrekt noodig, om beschaving, ook in dit opzigt, aan te kweeken.

De vertaling had hier en daar beter kunnen zijn; men leze slechts de eerste bladzijde. Ook de correctie laat te wenschen over, b.v. blz. 593; en dat ook de vertaling wel eens te veel wetenschappelijke kennis in den lezer vordert, blijkt, onder anderen, aan blz. 553. - Wij zullen niet méér voorbeelden aanvoeren, die toch de zaak niet meer kunnen veranderen, maar de Vertaler vermijde voortaan het Hoogduitsche in den stijl en den woordenroof bij de Duitschers zoo sterk in zwang. - De technische termen behooren uitsluitend aan de inge-

[p. 674]

wijden, die alleen kennen er den waren zin van, en ook voor hen alleen is daarom hun gebruik verkieslijk.

Dat de Vertaler de denkbeelden van mulder in de plaats van die van liebig heeft geschoven, daarover willen wij liever zwijgen en slechts hopen, dat mulder geen plaats weêr voor liebig zal behoeven te maken; maar Ref. zou het toch niet als geheel nutteloos beschouwen, wanneer de hoofdpunten van het verschil wierden aangetoond, en dat ware in weinige woorden te doen.

Druk en papier zijn goed, zoo als dit altoos bij willink het geval is; de cursiefletters echter zijn niet zeer fraai. - Eene andere benaming voor ons vee, dan die van landhuishoudelijke huisdieren, zou Ref. wenschelijk achten.

l.h.v.