Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

Ons Ik. Eene voorlezing van Dr. N.B. Donkersloot. Uitgegeven ten voordeele der Noodlijdenden op het eiland Schokland. Te Schoonhoven, bij S.E. van Nooten. 1850. In gr. 8vo. 56 bl. f :-70.

Een werkje als dit, voorafgegaan door eene Naamlijst van tusschen de twee- en drie-duizend inteekenaren, behoeft wel geene aankondiging tot bekendwording en aanbeveling bij het lezend publiek. Zij werd echter van ons gevraagd, en wij namen haar gaarne op ons, na de aandachtige lezing, die ons de waarde van deze voorlezing had doen kennen; eene waarde ver boven den geringen prijs van het werkje, die tevens een gift is op het altaar der liefde. Eigenaardig en boeijend is zoowel 't onderwerp als de behandeling. De Schrijver zegt, dat ons ik zich uit onder drie eigenschappen, welke trapsgewijs in elkander overgaan: eigenwaarde, eigenliefde en eigenbelang. Het gevoel van eigenwaarde wordt geschetst zoo als het leeft in den mensch, omdat hij mensch is, om den stand, waarin hij is geplaatst, en om de betrekking, welke hij bekleedt. Hij geeft eene levendige voorstelling van dat gevoel van eigenwaarde, zoo als het zich openbaart in den koning, in den bedelaar, in den staatsman, in het jonge meisje, in aanzienlijken, in erfgenamen, in vreesachtige degendragers, in echtgenooten, in volksvertegenwoordigers. Dat ontwikkelende toont hij aan, hoe ligt het gevoel van eigenwaarde wordt overdreven en dus de eigenliefde doet geboren worden; tusschen welke beide slechts ééne schrede is. In al hare

[p. 541]

dwaasheid wordt de eigenliefde, de hooge ingenomenheid met zich-zelven, voorgesteld en met den geesel der satire de bewonderaar van zijn eigen ik getuchtigd. Hoe die eigenliefde ontaarden kan en moet in eigenbelang, wordt in het laatste gedeelte voorgesteld in een type van den egoïst, wiens uitwendig en inwendig bestaan worden afgemaald. Wat van den egoïst gezegd wordt, is blijkbaar de taal van een verontwaardigd gemoed en van diepe minachting. De Schrijver toont vooral in dit gedeelte, veel menschenkennis te bezitten en een scherpen blik te werpen in de toestanden, die hij behandelt. Men hoore: ‘In welke omstandigheden de egoïst ook verplaatst wordt, tot welke verdiensten hij zich leent, met welke verzoeken hij ook bij anderen aandringt, onder alle deze handelingen is maar één doel verborgen:..... eigenbejag. Rolt er een traan langs zijne wangen, dan heeft hij iemand gelukkig zien worden; - is er lach en luim op zijn aangezigt verspreid, dan heeft een broeder het doodvonnis zijner welvaart geteekend; - slaapt hij onrustig, dan biedt zijn slagtöffer nog tegenstand aan den wreedsten aller eischen; - rust hij zacht en onafgebroken, dan heeft hij der ellende eene nieuwe dochter bezorgd; - smaakt de spijs hem lekker en zoet, dan is het brood dat aan weduwen en weezen ontwoekerd is; - nuttigt hij die met tegenzin, dan is het de eerlijke welvaart, uit wier handen deze vruchten kwamen; - is hij verliefd, dan strekken zich zijn magere vingers naar den sleutel uwer geldkist uit; - ziet hij u onverschillig aan, dan smeedt hij u lagen en spant hij u strikken; - bidt hij, dan bedriegt hij de menschen; - dankt hij, dan wil hij den hemel bedriegen.’ (bl. 36.) Met niet minder levendige kleuren wordt de egoïst geteekend in zijne woekerzucht, wangunst, liefdeloosheid, ongodsdienstigheid, geveinsde nederigheid en huichelarij. Aan het slot der voorlezing worden eenige opwekkingen ten goede gevoegd; dáár had echter de aansporing tot onderzoek van ons eigen ik, het ‘ken u zelven!’ der Ouden niet mogen vergeten worden.

[p. 542]

In het Aanhangsel, van bl. 44-56, geeft Dr. donkersloot eene schets van de ellende, waarin de Schoklanders verkeeren; eene ellende tot welker leniging reeds zoo vele liefdegiften zijn geschonken, en ook deze verhandeling is uitgegeven. Om de armoede daar te doen ophouden acht Dr. donkersloot noodzakelijk, de welvaart te vermeerderen door vermeerdering van arbeid, daar de weinige grond voor bebouwing en weide nagenoeg geheel ongeschikt is en meer en meer wordt door het zilte water; terwijl visscherij en schipperij kwijnen. Tot vermeerdering van den arbeid stelt de Heer donkersloot onder anderen voor: meubelmakerijën op Schokland op te rigten. Wij zijn eenigzins met het eiland en zijne bewoners bekend, doch gelooven, dat het meubelmaken weinig strookt met de geaardheid der Schokkers; daar ruwe arbeid en een uithuizig 'leven hun meer behaagt dan een net handwerk in eene stille werkplaats; te meer nog rekenen wij het ondoelmatig, daar wij gelooven, dat de lust tot zoodanig een werk moet opgewekt en gaande gehouden worden door het leven in eenen kring, waar gebruik gemaakt wordt van eenigzins nette meubelen; welke kring op Schokland zeer klein is en ook wel blijven zal. Beter kunnen wij ons vereenigen met de andere aangegeven middelen, t.w.: het maken van klompen, stoelen, vloermatten; netten breijen; touw spinnen; kurken snijden; manden vlechten; zoutzakken maken; touw uitpluizen, enz. Eene meer zedelijke en godsdienstige opvoeding, welke ook de Heer donkersloot te regt zoo noodzakelijk rekent, mag wel op den voorgrond staan; want vadzigheid en wellust huisvesten maar al te zeer op dat naakte eiland. Om dat zedenbederf, hetwelk op Schokland heerscht, hebben vele hunne liefdegiften verminderd of doen ophouden; maar omdat het zedenbederf daar zoo groot is en bij den dag toeneemt, moeten er krachtige middelen worden in het werk gesteld om het uit te roeijen. Immers hoe zieker een ligchaam is, hoe meer behoefte het ook heeft aan een bekwamen geneesheer, aan diens naauwlettende zorg, en doeltreffende geneesmiddelen; - evenzoo hebben zij des

[p. 543]

te meer hulp van noode, die geheel overmeesterd werden door zinnelijkheid en zonde, en dus als gevaarlijk geestelijk krank moeten beschouwd worden. Dat door het oprigten van een werkhuis, zoo als de Heer donkersloot voorslaat, waar tevens voor verwarming en voedsel gezorgd wordt, veel goeds kan worden daargesteld, gelooven wij gaarne, indien er dan ook een middel hestaat om het gemaakte steeds tegen billijken prijs te verkoopen, opdat de bijdragen tot instandhouding eener zoodanige inrigting niet te hoog loopen. Hetgeen Dr. donkersloot zich voorstelt, is waarlijk schoon en edel; onwillekeurig dachten wij aan sue's Juif errant, waar een maison commune des ouvriers geschetst wordt in de fabrijk van hardy; de woorden, welke daar geschreven zijn, herhalen wij hier; mogen ook daardoor de Heer donkersloot in zijn goed voornemen worden gesterkt en anderen ter bevordering van hetzelve worden opgewekt: ‘Entreprendre une chose belle, utile et grande, douer un nombre considérable de créatures humaines d'un bien-être idéal, si on le compare au sort affreux, presque homicide, auquel elles sont presque toujours condamnées; les instruire, les relever à leurs propres yeux; leur faire préférer aux grossiers plaisirs du cabaret, ou plutôt à ces étourdissements funestes que ces malheureux y cherchent fatalement pour échapper à la conscience de leur déplorable destinée, leur faire préférer à cela les plaisirs de l'intelligence, le délassement des arts; moraliser en un mot l'homme par le bonheur,’.... ja, dat is een heerlijk doel, tot hetwelk alle weldenkenden moeten medewerken, en door welks bereiking de Heer donkersloot zich eene eerzuil zoude oprigten in de harten van honderden beweldadigden.

De druk is net, maar de correctie laat hier en daar iets te wenschen over; zoo leest men telkens ‘rei’ in plaats van ‘rij’; in de aanhaling van salomo's Spreuk. xiv:17 staat: ‘beter is een geregt van groen mos, waar ook liefde is, dan een gemeste os, en haat daarbij,’ terwijl salomo niet van mos maar van moes, moeskraid (Hebr. jarak, het Latijnsche olus) spreekt; de onkundige

[p. 544]

zou door dat kleine foutje kunnen denken, dat de kinderen Israëls mos aten.

†-.