Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

[p. 425]

Verslag der werkzaamheden van de Vereeniging tot bevordering der inlandsche Ichthyologie. Iste Deel. Te Arnhem, bij I.A. Nijhoff. 1847. In gr. 8vo. VIII, LXVI en 126 bl. f 1-80.
Verslag der werkzaamheden enz. IIde Deel. Bij denzelfden. 1849. In gr. 8vo. XVI en 204 bl. f 2-02.

Sedert 1846 bestaat er in ons Vaderland eene Vereeniging tot bevordering van de kennis der inlandsche visschen en ter verbetering van de Nederlandsche visscherijen. Twee dergelijke vereenigingen voor de kennis der Natuurlijke geschiedenis van ons Land kwamen een jaar vroeger tot stand en gaven tot hare oprigting waarschijnlijk ten deele aanleiding; wij bedoelen die voor de Nederlandsche Flora en de Nederlandsche entomologische vereeniging. De beide laatstgenoemden mogen ondertusschen een grooter aantal leden tellen, en hebben daardoor jaarlijks eene meer talrijke algemeene vergadering, waarin de beoefenaars der wetenschap elkander ontmoeten tot onderlinge mededeeling van ervaringen en opmerkingen over het vak van gemeenschappelijke studie. De redenen van dit verschil zijn misschien niet moeijelijk aan te wijzen. Wanneer de jaarlijksche bijeenkomsten aan eene bepaalde plaats gebonden zijn, mag men verwachten, dat slechts weinigen, wier woonplaats niet in de onmiddellijke nabijheid dier plaats gevestigd is, tot de vereeniging zullen toetreden, en zulks moet in 't bijzonder dan het geval zijn, wanneer die plaats geene groote stad, noch midden in het land gelegen is. Welke moeite de Heer w.p. van den ende zich ook geven moge om te bewijzen, dat het dorp Warnsveld, bij Zutphen, voor de vestiging van de Ichthyologische vereeniging niet ongunstig gelegen is (Iste Deel, bl. xxix en xxx), wij betwijfelen, of hij even zoo over Warnsfeld zoude oordeelen, wanneer hij te Noordwijk, Katwijk, Vlaardingen, of in eenige plaats van Zeeland, Vriesland of Groningen woonde. Behalve deze reden, is de zeer hoog gestelde jaarlijksche contributie misschien eene tweede oorzaak van mindere deelneming. Wil

[p. 426]

derhalve de Ichthyologische vereeniging meerdere uitbreiding verkrijgen, zij zal, onzes oordeels, hare algemeene vergaderingen jaarlijks moeten verplaatsen, en, door eene aanmerkelijke verlaging van de jaarlijksche contributie, aan meerderen de mogelijkheid moeten verschaffen, om tot haar als leden toe te treden; zonder dat zal zij eene locale en in aantal van leden zeer beperkte vereeniging blijven, gelijk zij, na vier jaren bestaan te hebben, gebleven is.

Wij hebben den naam van den Heer van den ende genoemd, omdat werkelijk deze, gelijk de twee verslagen, die voor ons liggen, duidelijk aantoonen, de hoofd-ontwerper en bijkans de eenige werkzame deelnemer der geheele vereeniging is. Noch in de entomologische, noch in de botanische vereeniging bestaat dit verschijnsel. Getuigt zulks aan den eenen kant van den werkzamen ijver van den gemelden beoefenaar der natuurlijke geschiedenis, het is (met bescheidenheid moeten wij zulks opmerken) tevens een blijk, dat de vereeniging eenen verkeerden weg heeft ingeslagen. Eene vereeniging, maatschappij of genootschap, of hoe men het ook noemen wille, moet dit eigenaardige hebben, dat er een zelfstandig levensbeginsel, eene onafhankelijkheid van het personele of individuële in gevonden worde. Mist eene maatschappij die zelfstandigheid, dan kan zij ook haren oprigter nimmer overleven.

Doch wij hebben ons met de lotgevallen der Ichthyologische vereeniging en met hare toekomst eigenlijk niet bezig te houden, en bepalen ons tot de aankondiging der verslagen, die zij ons in deze twee boekdeelen aanbood.

Het eerste deel behelst, behalve het voorberigt, vooreerst een extract uit de Notulen, loopende tot de algemeene vergad. van 7 Julij 1847, en 66 bladzijden beslaande. Hierin worden de aard en de verschillende strekking der vereeniging nader toegelicht in eene aanspraak, door den Heer w.p. van den ende gehouden in de vergadering van 3 Junij 1846 (bl. viii-xxxiv), en door denzelfden een berigt gegeven van het leven en de werkzaamheden van zijnen verdienstelijken vader a. van den ende (in

[p. 427]

1768 te Delft geboren, overl. 28 Junij 1846), gelezen in de vergadering van 7 Julij 1847 (bl. lii-lxii). Voorts behelst gemeld Extract een naauwkeurig verslag der boekerij van de vereeniging, die door aankoop en geschenken toen reeds tot 618 boekdeelen was aangegroeid. De daarop volgende mededeelingen hebben meest alle op onderscheidene wijzen van vischvangst en inrigting van vischtuig betrekking, en zijn door gemelden Heer w.p. van den ende opgesteld, met uitzondering eener, door Dr. g. de clercq, jr. te Zutphen ingezondene mededeeling, over de betrekkelijke hoeveelheid stikstof, welke in verschillende dierlijke voedsels gevonden wordt (bl. 41-51).

Het tweede deel vangt wederom met een Extract uit de Notulen aan, loopende van 6 October 1847 tot 6 December 1848. De Extracten (bl. i-xvi) geven bovenal verslag van den aanwas der boekerij.

De mededeelingen, die den hoofdïnhoud van dit boekdeel uitmaken (bl. 1-192) zijn wederom alle van den ijverigen Secretaris der vereeniging, met uitzondering van een kort opstel over de kunstmatige bevruchting bij de visschen (bl. 164-172), van den Heer Mr. j.a. van dijk van 't velde, hetwelk zich vooral bepaalt bij een uittreksel van de opmerkingen van quatrefages over dit onderwerp. De woorden door dezen Franschen Natuuronderzoeker gebezigd: ‘La fécondation est tout accidentelle et par suite un nombre immense d'oeufs perissent sans avoir été fécondés,’ geven aanleiding tot eenige bedenkingen van den Heer van dijk, die echter de waarheid van de bewering van quatrefages niet wegnemen. Dat het getal haringen b.v. niet afneemt, bewijst niet, dat de bevruchting van de kuit in de natuur van toevallige omstandigheden onafhankelijk is. Eigenlijk toeval bestaat er in de natuur wel niet, want alles hangt te zamen en wordt door wetten geregeld. Maar de natuur, of liever de wijze Schepper, heeft al die schijnbare toevalligheden, al die kansen, in zijn groot plan opgenomen. Quatrefages heeft niet anders willen zeggen, dan dat vele eijeren niet ter ontwikkeling komen, welke door kunstmatige bevruchting zich ontwikkeld zouden hebben

[p. 428]

en het verslinden der kuit, somtijds door die visschen zelve, welke ze geschoten hebben, is onder anderen eene, ook in het eerste Verslag (bl. 40) gestaafde en erkende daadzaak.

De belangrijkste bijdrage voor de wetenschap in dit deel is, onzes oordeels, de Lijst der vischsoorten, te Katwijk aan zee door van den ende waargenomen (bl. 1- 25, en vervolg daarop bl. 173-178). Het aantal bedraagt 52, waaronder negen niet voorkomen in de bekende Naamlijst der Nederlandsche visschen van bennet en van olivier. Deze 32 soorten zijn: Trachinus draco, l., Trachinus vipera, cuv., Mullus surmuletus, l., Trigla cuculus, l., Trigla hirundo, l., Trigla gurnardus, l., Cottus scorpius, l., Cottus cataphractus, l., Sciaena aquila, risso, Caranx trachurus, cuv., Scomber scomber, l., Zeus faber, l., Atherina presbyter, cuv., Blennius viviparus, l., Gobius minutus, penn., Callionymus lyra, l., Lophius piscatorius, l., Esox belone, l., Salmo eperlanus, l., Clupea sprattus, l., Clupea alosa, l., Gadus morrhua, l., Gadus aeglesinus, l., Gadus luscus, l., Gadus merlangus, l., Gadus mustela, l., Cyclopterus lumpus, l., Pleuronectes platessa, l., Pleuronectes flesus, l., Pleuronectes laevis, penn., Pleuronectes limanda, l., Pleuronectes hippoglossus, l., Pleuronectes maximus, l., Pleuronectes rhombus, l., Pleuronectes solea, l., Pleuronectes casurus, penn., Muraena anguilla, l., Muraena conger, l., Ammodytes tobianus, l., Syngnathus acus, l., Acipenser sturio, l., Squalus galeus, l., Squalus canicula, l, Squalus mustelus, l., Squalus acanthias, l., Squatina laevis, dumér., Raja clavata, l., Raja batis, l., Raja miraletus, yarr., Raja pastinaca, l., Raja maculata, montagu, Petromyzon fluviatilis, l. Hetgeen de Schrijver, bl. 175, bij Sciaena aquila vermeldt, dat hij negen blinde aanhangsels aan den ondersten maagmond aantrof, komt met onze waarneming, bij het onderzoek van een groot voorwerp van die soort, in Julij 1844, overeen, zoodat wij bijkans vermoeden, dat cuvier, die er 10 vermeldt, bij toeval eerder eene uitzondering dan den regel heeft geboekt. - Aan de op bl. 64 voorkomende Proeve

[p. 429]

eener verdeeling van de klasse der visschen, kunnen wij geene bijzondere waarde hechten. De plaatsing der buikvinnen is hier, op het voetspoor van linnaeus, te veel op den voorgrond gezet; en dat Perca b.v. onmiddellijk op Gadus volgt, is, dunkt mij, evenzeer af te keuren, als, dat Lophius tusschen Pleuronectes en Orthragoriscus is ingevoegd. De verdeeling der visschen is thans veel meer wetenschappelijk en op ontleedkundige gronden gevestigd geworden, sedert de onderzoekingen van agassiz en vooral van joh. muller, waarvan de Schrijver geen gebruik heeft gemaakt.

De druk dezer beide boekdeelen onderscheidt zich evenzeer als het papier door deugdelijkheid en fraaiheid. Slechts enkele drukfeilen merkten wij op, zoo als herhaaldelijk Sygnatus voor Syngnathus, voorts Rana piscatryx voor piscatrix enz. Vinbeentjes voor vinstralen is, als min gebruikelijk, ons ook min verkieslijk voorgegekomen.

J.v.d.H.