Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

De Christen aan de bron van troost bij het verlies van dierbare betrekkingen. Naar het Hoogduitsch van Dr. R.F. Eylert, door A.H. van der Hoeve, Predikant te Keppel. Te Amsterdam, bij ten Brink en de Vries. 1849. In gr. 8vo. VIII en 289 bl. f 2-75.

Algemeen is, vooral sedert het verschijnen van de Karaktertrekken en historische fragmenten uit het leven van Koning frederik willem II de naam van Bisschop eylert ook in ons Vaderland bekend geworden. Zoo hij nog niet tot zijne vaderen verzameld is, zijn tachtig winters over zijn achtbaar hoofd heengevaren, en menige storm heeft hem geschud, doch zijn geloof niet kunnen ontwortelen. Vóór meer dan twintig jaren onder rouw en kommer gebukt, voelde hij zich sterk in de kracht der godsdienst, en deelde aan het Duitsche volk mede, wat hem staande hield, om 't door zijne ervaring moed in

[p. 102]

te boezemen onder de worstelingen des levens, en bij de graven van geliefden.

Spoedig hadden zijne Betrachtungen über die lehrreichen und trostvollen Wahrheiten des Christenthums, bey der letzten Trennung von den unsrigen’, de aandacht van onze uitgevers getrokken: zij werden vertaald en de oplage werd uitverkocht. Deze tijd, waarin de dood zoo vele slagtoffers heeft weggemaaid, en zoo menig huisgezin met rouw vervuld; deze tijd, waarin zoo menigeen ex tripode het geloof aan persoonlijke, zelfbewuste voortduring na den dood ontkent, bespot en het den oorlog aandoet, als den laatsten vijand der negentiende eeuw, is voorzeker wèl geschikt, om, in gewijzigden vorm, eene nieuwe uitgave van eylerts vrome woorden uit te lokken.

De Heer van der hoeve heeft deze taak waardig en met eere volbragt. Hij heeft het werk eenen uitlokkenden titel geschonken en den preekvorm der eerste uitgave zoo veel doenlijk gewijzigd. In één woord: hij heeft den ouden arbeid nieuwe frischheid gegeven, en het Duitsche gewrocht met en voor den Hollandschen smaak met geluk bewerkt. Vraagt men ons echter: of wij met dat omwerken van eens anders arbeid hoog zijn ingenomen, dan antwoorden wij: neen. Wij zouden nog liever gezien hebben, dat de waardige Keppelsche leeraar iets oorspronkelijks hadde geleverd. Daar wij noch het oorspronkelijke, noch de vroegere vertaling in bezit hebben, kunnen wij geene vergelijkingen maken; maar beschouwen het werk op zich-zelf, zoo als het daar voor ons ligt.

Het boek heet: ‘de Christen aan de bron van troost bij het verlies van dierbare betrekkingen, en de vraag is nu: of die bron, naar welke de Schrijver niet den ongeloovige, niet den zedeloozen slaaf der wereld, maar den vriend des Heeren geleidt, een levend of maar een gedwongen kunstwater aanbiedt? Maar het antwoord is bevredigend. Wie troost behoeft, kome! Veertien malen gaat eylert den bedroefde voor, en altijd geeft de nimmer opdroogende bron, uit welke hij put, nieuwe stralen van verkwikkenden, verheffenden troost.

[p. 103]

Eylert begint met te bewijzen, dat men op deze aarde nimmer zijne wenschen en verlangens bevredigd vindt, en toont aan, welke de treurige gevolgen zijn van de ontkenning van 's menschen voortdurend bestaan na den dood. Alleen kunnen wij hierin niet toestemmen, dat het niet bestaan van den mensch na dit leven het bestaan van God-zelven twijfelachtig zou kunnen maken. Men kan zich zeer wèl eene wereld denken, waarin alles onderworpen is aan eene vergankelijkheid door welke het individu wordt opgelost; maar nooit eene wereld zonder Schepper. Het is te veel, het bestaan van de Oorzaak afhankelijk te maken van de voortduring des bestaans van het uitwerksel.

Overtuigend doet eylert uitkomen, dat er iets in ons spreekt van onsterfelijkheid, en geeft de wijze op, hoe dit gevoel waardig is te leiden. Jammer, dat de Schrijver zijn gevoelen op dit punt zoekt te staven (bl. 45) met eene aanhaling uit den XLIIsten Psalm, waar de dichter geen ander verlangen uitdrukt, dan om naar Sion terug te keeren. - Ook de aanhaling uit job is, minst genomen, twijfelachtig.

Met veel bezadigdheid wordt het vraagstuk behandelt, waarom ons God niet meer van de eeuwigheid heeft geopenbaard. Of wij elkander zullen wederzien? Wie weet het, wie zondert het plaatselijk stoffelijke genoeg af van het zuiver geestelijk Zijn? Wie waagt het, te vorschen naar de beschikkingen Gods in beter land, in hooger orden? De Schrijver, onder den indruk van hetgeen hij verloor, gelooft en stelt een wederzien. Als hij echter tot bewijs dier troostvolle stelling zich beroept op de woorden van jezus: ‘ik zal u wederzien,’ en het Zijn bij den Heer aanvoert, vergeet hij, dat de Heiland bepaaldelijk spreekt van zijne verschijning na zijne opstanding uit den doode, en dat de gezaligden zeer wel bij den Heer kunnen zijn in geestelijke aanschouwing, zonder dat allen, die op de aarde vereenigd leefden, aan gene zijde des grafs op nieuw in elkanders nabijheid worden geplaatst. Wat daarvan zij, eylerts beschouwingen over dit onderwerp zijn aangenaam en ook in hooge mate

[p. 104]

nuttig door de praktikale rigting, die hij er aan geeft.

Met genoegen leest men, hoe de Schrijver over het denken aan afgestorvene geliefden spreekt. Bevredigend beantwoordt hij de vraag: of ook de afgestorvenen aan ons denken? - Of hij echter hen, die dit tegenspreken, overtuigen zal door een bewijs aan de parabel van lazarus en den rijken man ontleend, zou betwijfeld mogen worden.

Hij treedt den dood moedig onder de oogen en schudt de vreeze voor hem af; wijl het Christendom leert: ‘dat hij niet zoo verschrikkelijk is, als het wel schijnt; en omdat hij niet slechts een voortdurend bestaan na den dood belooft, maar ook met vast vertrouwen leert hopen op een beteren toestand in de toekomstige wereld.’

Eene breede beschouwing - welke ons in het hart doet lezen van eenen vader, die van het graf zijner kinderen met kalmte naar den hemel blikt - betreft de leerrijke en troostvolle waarheden, welke het Christendom ons mededeelt bij den dood van vroegtijdig overleden kinderen. Menige moeder, die in stilte tranen plengt, zal zich hier vertroost en versterkt gevoelen, en vrede vinden in en met God en den Heiland, die uit de vele woningen des vaders haar toeroept: ‘laat de kindertjes tot mij komen en weert ze niet: want denzulken is het hemelrijk!’

Een woord des Predikers geeft verder aanleiding tot een betoog, dat de dag des doods voor hem, die zijn leven goed inrigt, beter is, dan de dag der geboorte, omdat in den dag des doods des menschen gebrekkige kennis ophoudt; de strijd der deugd eindigt; de beproevingen van het lijden dezes tijds eindigen; terwijl die gebrekkige kennis, die strijd, die beproeving, in helder licht, in zegepraal en in vrijheid veranderd worden.

Eindelijk geleidt de waardige man zijne vrienden, in het plegtig avond-uur, naar buiten, en denkt er met hen, blikkende naar het heldere stargewelf, over het lijden in dit leven, en over de scheiding van geliefden en dierbaren:

Blikt, vermoeiden! blikt naar boven,

Waar 't gestarnte u 't rustoord wijst!

Zegepralen zal 't gelooven,

Dat den Heer des levens prijst.

[p. 105]

 

Laat de aarde in haar nacht en haar' nevelen zinken!

 

Uw oog ziet van hier reeds de heerlijkheid blinken,

 

Die God u daar ginds in haar volheid onthult;

 

Dáár juicht ge eens, gezaligd: mijn wensch is vervuld!

Ziedaar in vlugtige trekken den inhoud van dit nuttig werk geschetst. Behoudens enkele aanmerkingen hebben wij het met klimmend genoegen gelezen. De toon is bezadigd; nergens hinderden ons afgetrokken, wijsgeerige betoogen of gewaagde gissingen. Wat meer gloed en verheffing zou ons hier en daar aangenaam zijn geweest; ook den persoon van christus hadden we meer op den voorgrond gewenscht; maar het geheel toch is doordrongen en vol van den geest des Heeren. Moge het werk den weg vinden naar menige huiskamer, en toegang tot menig hart, om 't in droefheid te troosten, en in vreugde te wapenen tegen den dag der beproeving.