Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1850

[p. 22]

Handboek voor Reizigers door ons Vaderland, door A.J. van der Aa, Lid der maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leiden. - Nederland. - Te Amsterdam, bij J.M.E. Meijer. 1849. In kl. 8vo. XIV en 478 bl. met 6 kaartjes. f 3-50.

De vlijtige, onvermoeid werkzame bearbeider van het ‘Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden,’ welke arbeid, in 1837 aangevangen, zijne voleinding nabij is, geeft ons hier een zeer nuttig boeksken in handen. Het is, zoo als de Schrijver zeer juist zegt, bestemd voor ‘reizigers door ons vaderland’ en dus niet enkel voor vreemdelingen, maar ook voor Nederlanders, die de plaats hunner woonstede verlaten, om eenig ander gedeelte van het vaderland te bezoeken. Wij voor ons bekennen, in dit ‘Handboekje’ een nutten gids te hebben gevonden, die ons van de steden, welke wij nu en dan bezoeken, menige wetenswaardige bijzonderheid bekend maakte; hoewel wij mogen verzekeren, dat ons die steden door veelvuldig bezoek, en een oplettend gadeslaan van hetgeen ons merkwaardig voorkomt, meer dan oppervlakkig bekend waren.

Na eene beschrijving van het voornaamste dat den binnenlandschen of buitenlandschen reiziger in de Hoofdstad belang kan inboezemen, of hem nuttig kan zijn bij zijne zaken of bezigheden, leidt hij ons door verschillende streken van Nederland, telkens met aanwijzing der aldaar bestaande middelen van vervoer. Doch liever dan den Schrijver daarin te volgen, willen wij den inhoud van het Handboekje eenigzins nader doen kennen. Aan het slot, bladz. 455 tot 478, vinden wij een Register van alle plaatsen, die in het Handboekje worden ter sprake gebragt. Dat hun aantal groot is, blijkt al dadelijk uit de 24 bladzijden in dubbele kolommen met namen gevuld. Keurig nette platte gronden verduidelijken de voorstelling van Amsterdam, Leyden, 's Gravenhage, Rotterdam, Arnhem en Utrecht. Alleen die van Arnhem echter verdient den naam van kaart, vermits er de stad op voorkomt als het

[p. 23]

middelpunt der afgebeelde omstreken, die aan den eenen kant zich uitstrekken tot Velp en het kasteel Rozendaal. Onderscheidene fraaije buitengoederen worden er aangeduid, zoo als Sonsbeek, Klarenbeek, Daalhuizen, die stichting van onzen oudheidkundige gerard van hasselt, enz. Resikhaaf is eene fout, en moet zijn Presikhaaf, waarschijnlijk oorspronkelijk Presik- of Presinkhoeve. Overigens heeft de Heer p.w. van de weyer te Utrecht, op wiens steendrukkerij die platte gronden zijn vervaardigd, er eere van, getuige vooral de platte grond van Amsterdam, waarvan de letterdruk, hoe fijn ook, toch zuiver en duidelijk is.

Het Handboek geeft voorts inlichtingen omtrent de Logementen, Open-tafels, Portions-tafels, Koffijhuizen, Winkels, Schouwburgen (met bijvoeging der prijzen), Postkantoor, Spoorwegen en Stoombooten, (beide met de prijzen), Diligences, Omnibussen en Vigilantes. Dan volgen bij de groote steden, zoo als Amsterdam enz., opgaven omtrent de inrigtingen van Handel, Nijverheid, Kunst en Wetenschap, waarbij ook de voornaamste gebouwen vermeld worden.

De trant en toon der beschrijving is dikwerf zoo eigenaardig fraai als de inhoud uitvoerig. Tot eene proeve strekke 't geen wij opslaan; bl. 13, bij de behandeling van Amsterdam. ‘Sommige, ja zelfs vele schippers, die hier eenigen tijd tot lossing of lading in de grachten liggen, wonen met hun gezin in hunne vaartuigen. In hunne kajuiten blinkt dezelfde zindelijkheid, als in de pronkkamers hunner stadgenooten uit. De vrouwen houden zich daar met allen huiselijken arbeid bezig en zijn er onophoudelijk op uit, om hunne (hare) kleine vertrekjes met door haar zelve genaaide gordijntjes te versieren, en wanneer zulks vereischt wordt, zijn zij den mannen behulpzaam met aan het roer te staan, te boomen, de zeilen op te halen, in het kort, met alles wat tot de scheepvaart behoort.’

Hier en daar wordt het medegedeelde veraangenaamd door ingevlochten verzen van oude en nieuwere dichters. Zoo vinden we op bl. 89, waar de gedenkteekenen ter

[p. 24]

eere van laurens jansz. koster te Haarlem beschreven worden, deze regels van c. de koning lz.:

‘Hier, van den groenen zoom van 't Sparen,

Uit dit aloud en heilig oord,

Is de oude juichtoon opgevaren,

De stem der waarheid weer gehoord.

Hier zat hij [koster], stil en afgezonderd,
Door Haarlem om zijn deugd bewonderd

En groot door rijkdom en verstand.

Aanwijzingen, hoe weleer de Nederlanders door zucht voor kunsten en wetenschappen uitblonken, worden nergens verzuimd. Zoo heet het, op bl. 95: ‘Niet ver van Haarlem, op het huis den (de) Hartekamp bij Bennebroek, tusschen Haarlem en Leyden, heeft de beroemde linnaeus zich eenen geruimen tijd opgehouden. Dat huis werd destijds bewoond door den rijken koopman clifford, wiens naam en tuin door het werk van linnaeus: Hortus Cliffordianus zijn beroemd geworden. Hier is ook zijn systema van natuurlijke historie ontstaan.’ Moge al cliffords naam in dier voege zijn beroemd geworden, de minnaar der horticultuur weet, dat de vorstelijke verzameling van clifford en zijne edelmoedige ondersteuning het meest tot de ontwikkeling van linnaeus hebben bijgedragen. Nog heden hebben wij mannen als clifford, wier kunstsmaak en edelmoedigheid hand aan hand gaan. Te regt zegt de Heer van der aa, op bl. 97: ‘Bij Zandpoort (gemeente Velzen) moet geen beminnaar der kruidkunde verzuimen, de belangrijke verzameling van den Heer (adr.) van der hoop, op de Hofstede Spaarnberg te bezoeken.’ Spaarnberg is na Westermeer van den Heer faesch gekomen, om de eer, door clifford voor Holland verworven, te handhaven. De kruidkundige merkus doornik heeft, in Hortus Spaarn-Bergensis. Amst. 1849, aangetoond dat Holland teregt trotsch is op een' koopman als de Heer adr. van der hoop. - Doch wij dwalen van ons onderwerp af. De lezer vergeve ons deze uitweiding!

[p. 25]

Den Heer van der aa brengen wij voor dit Handboek onzen dank toe. Het is een nutte, wij zouden bijna zeggen een onmisbare gids voor ieder die, hetzij om belangen, hetzij alleen tot vermaak, andere steden bezoekt. Wij gelooven zelfs dat menig beschaafd ingezeten van Amsterdam, 's Gravenhage, of eene andere groote stad, zelfs in zijne geboortestad, dit Handboek als gids met vrucht zal kunnen gebruiken.

Enkele kleine vlekken hebben wij opgemerkt, op bl. 4 staat: ‘In het Huis zomerdijk bussink, op de Heerengracht bij de Wolvenstraat, kan men de exquiste déjeunés, dinés en soupés, na voorafbestelling, bekomen, terwijl aldaar tevens de voornaamste partijen gegeven worden.’ Dat vinden wij met ‘De Fransche Tuin’ enz. onder het hoofd ‘Schouwburgen,’ waar het niet behoort, wel onder ‘Open-tafels, Portions-tafels of Logementen.’

Zou ook, hetgeen op bl. 16 ten aanzien der Haringvisscherij vermeld wordt, met betrekking tot de terugkomst der eerste buis, als eigenlijk Vlaardingen betreffende, niet beter op bl. 201 zijn tusschen gevoegd? - Doch geen woord meer!

De uitgever heeft voor een goeden druk en nette uitgave zorg gedragen.