Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Romeinsche geschiedenis, van de stichting der stad tot op de vestiging des Keizerrijks. Ter vertaling in het Latijn voor eenigzins gevorderden. Door H.M. Moll, Rector der Latijnsche School te Zierikzee. Te Amsterdam, bij P.N. van Kampen. 1849. In gr. 8vo. 132 bl. f : - 90.

De studie, om de geschiedenis van eenig volk uit zijne oorspronkelijke bronnen te leeren kennen, is ten hoogste nuttig voor allen, die zich met de taal van dat volk bezig houden. Uit zijne zeden en gewoonten, instellingen en verordeningen, in de taal uitgedrukt, leert men zijn karakter kennen; en dat karakter wordt door de taal in een helder licht gesteld. Dit geldt in den volstrektsten zin voor het Romeinsche volk en de zoogenoemde Latijnsche taal. De vastheid van het karakter der Romeinen, hunne gehechtheid aan de oude, voorvaderlijke gewoonten en instellingen, hun afkeer om daarin zonder dringende noodzakelijkheid verandering te brengen, worden door de spreekwijzen en uitdrukkingen in hunne taal duidelijk voor oogen gesteld. Die spreekwijzen en uitdrukkingen blijven onwankelbaar, van eeuw tot eeuw dezelfden, tot dat met de wijziging der zaken ook die uitdrukkingen veranderen; maar dan weder zijn deze veranderde spreekwijzen even onveranderlijk als de oude. Wij kunnen daarom niet anders dan den Schrijver prijzen, die zich ten doel stelt, om hen, die reeds eenigzins in de Latijnsche taal gevorderd zijn, de geschiedenis van het Romeinsche volk in het Latijn te doen vertalen. Zien wij op de uitvoering van dit doel, dan meenen wij den Schrijver ook den hoogsten lof te mogen toezwaaijen over de wijze, waarop hij zich van zijne taak gekweten heeft. De leerlingen, die reeds met de meest algemeene regels van de vormleer en van de woordvoeging der

[p. 498]

Latijnsche taal bekend zijn, en zulke leerlingen onderstelt de Schrijver, zullen zonder veel moeijelijkheden de meeste, in dit werkje voorkomende, volzinnen in het Latijn kunnen overzetten, en tevens de gelegenheid vinden om zich, bij eene repetitie van deze opstellen in het Latijn, met het meest belangrijke van de Romeinsche geschiedenis bekend te maken. De aan den voet van iedere bladzijde opgegevene Latijnsche woorden zijn juist gekozen en de zeden, gewoonten en instellingen der Romeinen zijn door de hun eigenaardige woorden teruggegeven. De weinige aanmerkingen, die ons bij het lezen van dit boekje zijn voorgekomen, deelen wij hier volgaarne mede, opdat de Schrijver, indien hij ze gegrond acht, er bij eene tweede oplage gebruik van kunne maken.

Bladz. 2, N^o. 21, wordt opgegeven voor eene Vestaalsche maagd kiezen, virginem vestalem eligere. Deze uitdrukking is minder juist. Als er eene Vestaalsche maagd moest worden gekozen, werden er twintig meisjes, uit de voornaamste familiën (patrimi et matrimi) gezocht; dit heet virgines vestales legere. Uit deze twintig wees het lot diegene aan, welke de opperpriester (pontifex maximus) als Vestaalsche maagd moest nemen; dit noemde men virginem vestalem capere. Aldus was het voor de lex Papia; na die wet werd de loting zoo streng niet meer gevorderd. Men zie over de plegtigheden en formulieren, hierbij in gebruik, Aul. Gell. Noct. Att. lib. I, cap. 12. - Bladz. 5, regel 7, en regelde daarna; dit daarna is postea. Liever zouden wij willen lezen en daarnaar (ex quo) regelde hij; want de verdeeling der burgers in klassen hing van de schatting af. - Zelfde bladz., N^o. 34, aufero, liever eripio, omdat er geweld gepleegd werd. - Bladz. 8, N^o. 46, fallo, beter decipio, en N^o. 49, corripio, beter arripio. - Bladz. 13, N^o. 2, proponere legem kan alleen gezegd worden van eene wet, die voor het publiek ter lezing is opgehangen. De gewone uitdrukking is legem ferre. - Bladz. 16, N^o. 19. Slechts de latere Romeinsche regtsgeleerden zouden Romeinsche wetgeving vertalen door Corpus iuris Romani; het is eene navolging der Grieken, die toen het woord σῶμα voor ieder geheel namen. Op deze plaats schijnt de Schrijver livius, lib. III, cap. 34 te volgen, doch daar spreekt livius alleen van velut corpus omnis iuris Romani. - Bladz. 20, N^o. 38. Om verschillende redenen, wil de Schrij-

[p. 499]

ver vertaald hebben door pluribus de causis. Zou het niet beter zijn varias ob causas? - Bladz. 24, N^o. 78, wordt opgegeven stragem facere, doch beter zoude ook hier zijn, hetgeen opgegeven is bl. 32, N^o. 36, stragem edere. - Bladz. 30, N^o. 46, voor adimere zouden wij wenschen spoliare. - Bladz. 42, N^o. 17, sustinere moet noodzakelijk retinere zijn. - Bladz. 47, N^o. 28, suadeo. De meest gebruikelijke woorden voor omkoopen zijn in het goede Latijn, corrumpere, subornare. - Bl. 51, N^o. 27, instruere classem; liever ornare classem. - Bladz. 81, N^o. 13, constitutus numerus, beter certus numerus. - Bladz. 82, N^o. 20, necare se is minder in gebruik voor mortem sibi consciscere. - Bladz. 83, N^o. 2, invasio vindt men slechts bij de laatste schrijvers; de Ouden zeiden incursio. - Bladz. 97, N^o. 10, adsuesco, liever adsuefacio. - Bladz. 99, N^o. 8, mandare. Wanneer de Senaat iets aan den Consul opdroeg, zeide men senatus negotium dat consuli, zoo als ook bl. 77, N^o. 43 opgegeven wordt. - Bladz. 100, N^o. 9, acquiro, liever potior.

Slechts weinig drukfouten ontsieren dit boekje, als, bl. 16: Jcilius voor Icilius; bl. 47: caecuo voor caecus; bl. 54: certiorfio voor certior fio; bl. 73 is op het midden der bladzijde N^o. 85 overtollig; bl. 105 is het cijfer 58 verkeerd geplaatst; dit moet twee regels later staan bij in handen. Eene zinstorende drukfout is, bl. 56, N^o. 100, circumiacio voor circumiaceo.