Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Geneeskundige opmerkingen en raadgevingen betreffende scholen, leerlingen en onderwijzers. Door J.A. Rijkens, Med. Chir. et Art. Obst. Doctor te Stiens. Te Amsterdam, bij J. van der Hey en Zoon. 1848. XVI en 100 bl. f 1-20.

De Schrijver van het boven aangekondigd, wèl geschreven werkje heeft een nuttigen arbeid verrigt met de aandacht der onderwijzers en van alle zoodanigen, die met het schoolonderwijs in betrekking staan, te vestigen op de verschillende onderwerpen, welke hij zich ter behandeling heeft gekozen. Het is toch eene onmiskenbare waarheid, dat, bij de groote vorderingen, welke, in vele opzigten, vooral het lager onderwijs heeft gemaakt, de zorg voor de ontwikkeling van den geest die voor het ligchaam geheel op den achtergrond heeft gedrongen; dat men zich veeltijds bevlijtigt, het hoofd der kinderen met verschillende, niet altoos even noodzakelijke kundigheden op te vullen, terwijl men de ontwikkeling van het ligchaam als eene bijzaak schijnt te beschouwen; niet bedenkende, van hoe grooten invloed de welstand

[p. 435]

des ligchaams op de rigtige werkzaamheid der vermogens van den geest is; en dat men over het algemeen te weinig naauwlettend is op de inrigting der lokalen, waarin onderwijs gegeven wordt: een verzuim, door hetwelk zoo dikwijls de gezondheid der schoolkinderen grootelijks wordt benadeeld. ‘Moet men hier niet klagen over gebrek aan ruimte, daar over vochtigheid, ginds over togt, elders over steenen vloeren, over eene gebrekkige verlichting, ondoelmatige inrigting van tafels en banken, gebrek aan beweging der kinderen; over eene ondoelmatige afwisseling van bezigheden, over het [gebrekkig] toezigt omtrent de houding en manieren der kweekelingen, over gebrek aan kennis van de noodigste gezondheidsregelen, en wat dies meer zij?’ (Voorrede, p. vii.) De Heer rijkens heeft zich ten doel gesteld, in het door ons aangekondigde werkje eenige regelen voor onderwijzers en schoolopzieners aan de hand te geven, welke in dit opzigt van belang kunnen zijn. Hij was hiertoe welligt meer dan menig ander geschikt; als zoon van den door zijne schriften over paedagogische onderwerpen gunstig bekenden Groningschen schoolonderwijzer r.g. rijkens, kon hij, beter dan andere geneeskundigen, met de behoeften van het onderwijs, maar ook tevens met het gebrekkige van vele inrigtingen en instellingen bekend zijn; terwijl zijn stand als geneesheer hem in staat stelde, om in dezen een juist oordeel te vellen. De Heer r.g. rijkens heeft, in eene goedgeschrevene voorrede voor het werkje, met korte trekken geschetst, hoe veel er in dit opzigt bij ons nog te verbeteren valt, en het doel, hetwelk zijn zoon bij het schrijven voor oogen had, opgegeven. ‘De Schrijver van dit werkje heeft inzonderheid stilgestaan bij datgene, wat vooral de onderwijzers hebben te doen en te laten, om hunne eigene gezondheid en die hunner leerlingen te bevorderen, zonder dat hij zich echter bepaald met de gezondheidsleer heeft ingelaten; waaromtrent hij misschien naderhand eene beknopte handleiding zal zamenstellen.’ (Voorrede, p. xii.) Het werkje bestaat uit twee hoofdafdeelingen, waarvan de eerste de regelen bevat voor het verbeteren en bewaren van de gezondheid der schoolkinderen; waartoe achtereenvolgens gehandeld wordt: over het schoolgebouw, de schoolbezigheden, de schooltucht, over de speeluren, over het naar buiten laten der kinderen, over ziekten, over voorzigtigheidsmaatregelen in het kiezen van hulponderwijzers of onderwijzeres-

[p. 436]

sen, over schoolfeesten en vacantiën, over onderwerpen, welke op lagere en hoogere scholen dienen behandeld te worden ter bevordering der gezondheid (de gezondheidsleer en vergiften). Het tweede deel bevat eenige regelen ter bewaring en verbetering der gezondheid des onderwijzers. In de eerste plaats beantwoordt de Schrijver de vraag, welke personen tot schoolonderwijzers dienen opgeleid te worden, en ijvert hier met regt tegen het verkeerde begrip van vele ouders, om den zwaksten hunner zonen voor den stand van onderwijzer te bestemmen. Daarna wordt achtereenvolgens het veelvuldig zitten, het te luid spreken, het toegeven aan drift enz. behandeld. In deze afdeeling wordt genoegzaam over alles gesproken, wat voor de diaetetiek van den onderwijzer van belang is; er wordt niets, zelfs niet het schijnbaar geringe overgeslagen, en men kan den Schrijver den lof geven, dat hij, in eenen onderhoudenden stijl, kort maar zakelijk, de meest verschillende onderwerpen, welke hiertoe behooren, heeft behandeld. Wij bevelen dan ook, niet minder dan het eerste, dit tweede gedeelte aan jeugdige onderwijzers ter lezing; zij zullen er op vele zaken in vinden aangedrongen, welke gewoonlijk als onbeduidend over het hoofd worden gezien en die toch allezins de aandacht verdienen. Er komen ook vele wenken in dit werkje voor, welke ook voor schoolopzieners en andere burgerlijke autoriteiten, die op de inrigting der scholen invloed uitoefenen, niet verloren moeten gaan. Indien die wenken overal wierden opgevolgd, het lot van den leerling niet alleen, maar ook dat van den onderwijzer-zelven zou eene aanmerkelijke verbetering ondergaan.