Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1849

Het Nahedal, in brieven uit Kreuznach, geschreven in 1847, door C.H. van Herwerden, C.H.z., Theol. Doct. en Predikant te Groningen. Met eene kaart [en plaat]. Te Groningen, bij W. van Boekeren. 1848. In gr. 8vo. 328 bl. f 3-75.

In den vorm van twaalf brieven geeft ons hier de Eerw. van herwerden eene, zoo ver wij kunnen oordeelen, volledige, naauwkeurige, en tevens onderhoudende en belangwekkende beschrijving van Kreuznach, zijne baden en de uitstapjes in en om het dal der Nahe, een van de liefelijkste oorden van Duitschland; waardig, in de nabuurschap te liggen van de heerlijke Rijngau. Een wèl uitgevoerd kaartje, dat zich evenwel voor de laatst beschrevene togtjes niet ver genoeg uitstrekt, stelt den lezer in staat, den reiziger te volgen, en de levendige, regt uitlokkende beschrijving doet er naar verlangen, zulks in wezentlijkheid te doen. Die beschrijving is niet opgepronkt met ijdele, weinig beduidende uitroepingen; het geschrevene kenmerkt evenzeer den verstandigen, als voor de schoonheden der natuur en de heerlijkheid der schepping gevoelvollen man. Zoo zijn ook de volksvertellingen met smaak verhaald, of in vloeijende dichtmaat uit het Hoogduitsch overgebragt. Het trok onze aandacht, in een paar dier verhalen, ons vroeger niet bekend, het opmerkelijke denkbeeld terug te vinden, dat eene zware schuld (vooral eene bloedschuld) van het voorregt berooft, te kunnen sterven; een denkbeeld, hetwelk ook in den wandelenden Jood ahasveros op den voorgrond staat, en waarvan men in vele volksverhalen de sporen aantreft. De historische herinneringen, hier en daar ingevlochten, zijn meestendeels belangrijk. Zoo is b.v. de uitweiding over den wakkeren verdediger der hervorming, frans van sickingen, den vermaarden vriend van den niet minder vermaarden ulrich von hutten, hoogst le-

[p. 223]

zenswaardig, en men gevoelt ook zijne achting voor den Schrijver vermeerderd, wanneer hij zich bij voorkomende gelegenheid uitlaat over verschillende onderwerpen, zoo over de kerkelijke en godsdienstige aangelegenheden van land en tijd (hem natuurlijk de naaste), als over zeden, gewoonten, bronnen, van bestaan, speelbanken, volksvermakelijkheden, en wat dies meer zij. Nopens de laatste vraagt hg verrassend, en wij halen dit aan, omdat de zaak aandacht verdient: - ‘Wanneer zal de tijd komen, dat de Staat, even als in Israël, voor het Volk vermakelijkheden verordent, die het inderdaad verheffen kunnen?’ De opmerking en beschrijving verraadt den waren reiziger, die hier en daar ook nog wel een woord over andere bezochte streken weet in te vlechten; de stijl den geoefenden Schrijver. Wat wij alleen nog zouden verlangen, zou zijn eenige meerdere afwisseling in den deftigen verhaaltoon, iets, maar ook vooral niet meer dan iets, en dat nog met meerder sobrieteit, van de manier van zijnen bloedverwant Prof. lulofs, aan wien het boek is opgedragen, in eenen brief, die tevens de plaats van een voorberigt vervult. Doch dat is eene kleinigheid, gelijk ook enkele Germanismen, zoo als verduwing (53) en: ‘de Romeinen hebben zich nedergelaten’ (55), slechts kleine vlekjes zijn, alleen merkbaar door het fraaije kleed waarop zij liggen.

Ook de mededeelingen over de bronnen van Kreuznach zelf zijn volledig, en niemand, die tot herstel van zijne gezondheid of vermaakshalve de baden en omstreken van die stad bezoeken wil, mag het aanschaffen en medenemen van deze monographie verzuimen; hij zal dan een paar Duitsche, die men er aldaar gewoonlijk over neemt, zeker wel kunnen missen.