Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

Gids voor Reizigers door Nederland; door P.H. Witkamp. Met eene Kaart en Platte Gronden. Te Amsterdam, bij J.H. Laarman. 1847. In post 8vo. 384 bl. gecartonneerd. f 3-75.

Ofschoon in de laatste jaren onderscheidene beschrijvingen van ons Koningrijk het licht hebben gezien, meende de Schrijver, dat aan een zoodanig werkje behoefte bestond. Zeer breedvoerig is de beschrijving van de merkwaardigste gebouwen in de voornaamste steden; b.v. in de Musea worden bijna alle schilderijen opgenoemd. In andere opzigten is het weder kort, om niet te zeggen arm, zoodat de reiziger, die natuurschoon zoekt, nog al eens in de gelegenheid komt, om zijnen Gids teleurgesteld weg te bergen, ook daar, waar hij regt had op diens aanwijzingen te rekenen. Voorts vindt men opgave van de voornaamste logementen, dag- en jaarmarkten in de steden, en dergelijke. De postkantoren zijn wel - de stations der paardenposterij niet aangeduid. Ook laat zich de Gids niet in met het noemen van reisgelegenheden. De platte gronden zijn van de steden Amsterdam, 's Gravenhage, Rotterdam en Utrecht. De kaart is goed, maar mist eene aanwijzing der beteekenis van de verschillende lijnen. Ref. nam dezen Gids onlangs met zich op een uitstapje door een gedeelte van Noordbraband en Zeeland, vooral ook ten einde het boekje beter te kunnen beoordeelen, waartoe het hem was toege-

[p. 685]

zonden. Hij nam zijnen weg uit de hoofdstad door het Gooi naar Utrecht; vandaar over Gorinchem naar 's Hertogenbosch, door de Meijerij naar Breda en Bergen op Zoom; vandaar door Zeeland, en over Rotterdam terug. Eenige aanmerkingen en aanvullingen, daaruit voortgevloeid, deelen wij mede, ofschoon nu de volgorde in het reisboek niet volgende.

Te Soestdijk misten wij de vermelding der beroemde schilderij van pieneman: de slag van Quatre-bras, die wij ons van een vroeger bezoek herinnerden. Te 's Hertogenbosch was de opgave van den Gids oorzaak eener grappige vergissing. Want deze wees ons als logementen o. aaan Hôtel du lion d'or en Hôtel Chevallier. Het bleek hetzelfde te zijn, zijnde de eerste de naam van het logement, de andere die van den kastelein. Men berigtte er ons, dat de groote linnenmarkt in die stad den 24 Junij gehouden wordt. Ons op den Gids verlatende, zouden wij er eene maand te laat gekomen zijn. - Het groote en met onderscheidene kerken, waaronder de merkwaardige van het Kruisheeren-klooster, prijkende Uden vonden wij slechts met een woord vermeld; zoo ook het nette, welvarende en zeer bezienswaardige Veghel. - Te Oirschot, dat niet 3½ maar 2½ uur van Eindhoven ligt, vroegen wij te vergeefs naar een ‘statig kasteel, dat op een eilandje in de Beerse ligt.’ Men berigtte, dat het sedert onheugelijke jaren niet meer bestond. Eveneens waren wij teleurgesteld, in de prachtige St. Pieterskerk aldaar, vragende naar de ‘prachtige marmeren graftombe van het geslacht merode.’ Een steen, waarop het doopvont geplaatst is, was alles, wat er sedert lange jaren meer van bestond. Ook zagen wij er de hervormde kerk, zijnde eene overoude kapel van duifsteen, om der oudheid wille merkwaardig, daar zij ongetwijfeld van de tiende of elfde eeuw dagteekent. - Bij Tilburg misten wij de vermelding van de uitgestrekte en schoone landhoeven des Konings en van de fraaije kazerne. Wij vonden er geen logement het Zwaard, maar wel de Zwaan. Een van den laatsten naam was te Breda onze verblijfplaats; de Gids vermeldde het niet.

[p. 686]

Te Goes toonde men ons, behalve den gedenksteen voor frans naerebout, ook eenen voor den beroemden staatsman jacob valcke, mede niet genoemd. Hetzelfde is het geval met het bezienswaardige drooge dok te Vlissingen. Niet aan de vier, maar slechts aan twee zijden van het voetstuk waarop het standbeeld van de ruyter staat, leest men een opschrift. - Verkeerdelijk leest men, bladz. 291, dat op het praalgraf der evertsen te Middelburg staat, dat het uit de St Paulskerk overgebragt is. Er staat: St. Pieterskerk, en zoo is het ook. Het hospitaal te Veere bestaat als zoodanig niet meer; het was gevestigd in de groote kerk, een zwaar gebouw, waarbij men eenen, ook niet genoemden, merkwaardigen en kunstigen regenbak vindt. Men toonde er ons, getrouwer dan ons reisboek, het huis, waarin maria van reigersbergen geboren werd, alsmede in de hervormde kerk een gedenkteeken voor miggrode, eenen der voornaamste hervormers in Zeeland. - Te Domburg zeide men ons, dat het smeltploegen sedert lang had opghouden. - Op het eiland Schouwen bezagen wij te Haamstede het aloude kasteel der Heeren van dien naam, dat boven andere melding verdiend had; het is echter zeer in verval, en onze Schrijver, die met regt daarover klaagt bij de ridderzaal te 's Gravenhage en het Pausenhof te Delft, had hier ook wel een woordje mogen zeggen van het verwaarloozen van dat gedenkstuk des beroemden witte van haamstede, Hollands ridderlijken bevrijder in de 13de eeuw, wien de edele van lennep aan het Manpad bij Haarlem een monument heeft opgerigt, van hetwelk de Gids op zijne plaats wel spreekt, maar zonder den stichter te noemen. - Wij bezigtigden bij Haamstede den prachtigen kustlichttoren, waarop de toestel ons veel bezienswaardiger voorkwam dan die te Westkappel, van welken het reisboek met veel meer ophef gesproken had. Eenen anderen lichttoren nabij het dorp Renesse vonden wij geheel niet vermeld; ook niet het licht op den toren te Goedereede, waarop wij te Brouwershaven over de Grevelingen een schoon gezigt hadden.

Men ziet, er is nog al wat overgeslagen. En toch is het

[p. 687]

boek hier en daar veel te uitvoerig, met name in het uitschrijven van inscriptiën op monumenten en dergelijke, die de reiziger òf zelf ziet, òf in het oorspronkelijke óf vertaald overal vinden kan, en die hier nevens de somtijds zeer minutieuze beschrijving van gebouwen (die te Amsterdam beslaan alleen meer dan 60 bladzijden) eene noodelooze wijdloopigheid geven.