Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

De Wijsbegeerte van het leven der Natuur, tegenover de bespiegelende en natuur-philosophien. Door. Heinrich Vogel. Uit het Hoogduitsch vertaald door J.L. Dusseau. Te Amsterdam, bij de Gebr. Diederichs. 1847. In gr. 8vo. XV, 266 bl. f 2-50.

In Duitschland heeft het even zoo min als in Frankrijk aan bestrijders van de rationele wijsbegeerte ontbroken. Al de wijsgeerige stelsels, die zich sedert kant aldaar opvolgden, vonden een' min of meer heftigen tegenstand van het empirisch materialismus, dat zich, onder verschillende gedaanten, als leer van het gezond verstand en zinnelijke natuurbeschouwing, tegenover de bespiegeling plaatste, die soms, vooral onder fichte, schelling, en thans nog in de Hegelsche School, te ver ging. De zoogenaamde Schellingsche philosophie der Natuur en de absolute heerschappij van het Hegelsche idee zijn zeker niet geschikt om ons in de ware kennis der Natuur groote vorderingen te doen maken. Zij hebben vele tegenspraak uitgelokt, en onder anderen is het geschrift van heinrich vogel, die met eene nieuwe wijsbegeerte van het leven der Natuur optreedt, hiervan het gevolg geweest.

Het is echter zeer twijfelachtig, dat de nieuwe philosophische natuurbeschouwing van vogel, die geheel op het sensualismus gegrond is, en toch hiermede zeer vreemde bespiegelingen verbindt, zeer veel opgang zal maken en ons dieper in de kennis der Natuur zal inleiden. Er heerscht in het werk van den Duitschen Schrijver eene doorgaande polemische strekking tegen de Hegelsche leer, waartoe zijne Inleiding, inzonderheid aan Wijsgeeren gerigt, en zijne theorie van het weten voornamelijk dienstbaar zijn. Zij bevatten vele gezonde opmerkingen tegen de overdrevene bespiegeling, het misbruik der logische vormen en de constructiën a priori, waarmede de nieuwste Duitsche wijsbegeerte-

[p. 560]

zoo dikwijls de Natuur zocht te verklaren; doch wij zien niet, dat men hier ook geheel en al van dit gebrek is vrij te pleiten en men zich ook niet aan gewaagde theoretische bespiegelingen in de natuurbeschouwing heeft overgegeven.

Dat er een leven in het gansche heelal verspreid is, dat er geene doode stof bestaat, maar alles bezield en de uitdrukking is van die altijd werkzame krachten, die het groote geheel vervullen, is reeds lang door de wijsbegeerte zoowel als door de wetenschappelijke natuurkunde uitgemaakt, en als zoodanig verkondigt ons vogel niets nieuws; hetgeen bij hem zulks is, en hem eigendommelijk toebehoort, is zoo vreemd, dat wij hiervan eenige hoofdpunten zullen aanhalen, ten einde te bewijzen, dat de wetenschap, die, volgens zijn gevoelen, alleen op zintuigelijke waarneming en aanschouwing gegrond is, waarlijk hiermede geen schrede vooruitkomt, maar integendeel in den mist van willekeurige hypothesen en phantasiebeelden van den regten weg afdwaalt.

Onder de elf grondwaarheden der natuurleer van vogel komen onder anderen deze voor: 1. ‘De geheele tellurische en kosmische natuur en al derzelver ligchamen en vormen zijn voortbrengselen, door de vereeniging van twee geslachtelijk verschillende elementen te weeg gebragt, die zich bij voortduring in nieuwe vormen ontwikkelen tegenover de inwerking van een derde, - het solaire - element, dat deze verbindingen tracht te verbreken, en zich met het mannelijke der beide eerste elementen, - de zuurstof, - te vereenigen.’ 9. Het voorwaarts strevende leven der anorganische en organische voorwerpen bestaat alleen in den strijd van het basische en solaire element, waarvan de zuurstof het voorwerp is.’ Eindelijk 11. ‘De moederlijke basis bij de organische ligchamen van hooger orde, bepaaldelijk bij den mensch, vestigt zich in de hersenen, en oefent door middel van de zenuwen haren invloed op het orgaan der reproductie uit, om, door middel van het tegenovergestelde solaire element, der vegetatieve van het ligchaam voedsel te verschaffen, en hetzelve in staat te stellen nieuwe molekulaire verbindingen aan de vroeger gevormde te schakelen, enz.

Wien dit duidelijk voorkomt moge het begrijpen; wij stellen zulke hypothesen gelijk met de phantasiën der Schellingsche Natuurphilosophie. Eene wijsbegeerte, die de zin-

[p. 561]

tuigelijke indrukken, hier beelden genoemd, voor de eenige bron der kennis aanziet, moet natuurlijk al hetgeen betrekking tot de rede, het verstand, het zedelijk-, schoonheidsen godsdienstig gevoel heeft, onder de hersenschimmen en zinledige bespiegelingen rekenen. De leer van God en onsterfelijkheid behoort in dit stelsel niet te huis; ook hangt hetgeen men over het Opperwezen in het werk van heinrich vogel vindt zoo los met het overige te zamen, dat men er het niet zoude missen, al kwam het hier niet voor. De God van deze algemeene levensphilosophie is noch persoonlijk (dit zou een anthropomorphitisch denkbeeld zijn) noch pantheïstisch met de natuur verbonden; maar wat is Hij dan? Slechts eene duistere grondoorzaak een geheel onbekende God, waarvan men niets zeggen noch denken kan. Het zelf bewustzijn en de onsterfelijkheid der ziel zijn hier even duister behandeld; echter schijnt de ontkenning van een persoonlijk voortbestaan hier door te schemeren; terwijl de zedeleer, niettegenstaande de gemoedelijke uitweidingen van den Schrijver, voor hem niets anders dan een regel van het welbegrepen eigenbelang en de zucht tot geluk en welzijn wezen kan.

Eene natuurbeschouwing, die al de hoogere vermogens van den mensch voor nietig en onbestaanbaar verklaart, is voorzeker eene koude, bekrompene en troostelooze voorstelling, die wel te vergeefs de verhevene waarheden, door de oude en nieuwe wijsbegeerte aan het licht gebragt, zal pogen te vernietigen, evenmin als zij de godsdienstige en zedelijke overtuiging van den denkenden mensch zal kunnen schokken. De wijsbegeerte, waartegen heinrich vogel met zoo veel zelfvertrouwen te velde trekt, zal voor zijne tegenwerpingen en sensualistische theorie niet bezwijken; integendeel, zij treedt als overwinnares uit dit strijdperk, en beschaamt de magtelooze pogingen harer bestrijders.

Wat de kennis der Natuur betreft, zij schat die hoog, en reikt hare fakkel toe aan hem, die in hare geheimen wil doordringen, en het geheel, zoo wel als de afzonderlijke deelen, in hunne verwonderlijke zamenstelling wil beschouwen. In den Kosmos van den voortreffelijken a. von humboldt heeft de wijsgeerige natuurbeschouwer een meesterstuk geleverd, dat aan al de vereischten van de diepzinnigste denkingskracht en het naauwkeurigst wetenschappelijk, geleerd en geschiedkundig onderzoek voldoet. Het is een gedenkstuk, voor de

[p. 562]

echt philosophische behandeling der natuurkundige wetenschappen opgerigt, dat een doorslaand bewijs oplevert van den heilzamen invloed eener wetenschap, die de wetgeefster van al de bijzondere wetenschappen is, wie zij haar doel aanwijst, met den weg, dien zij moeten bewandelen, om dat doel te bereiken. De Kosmos zal onder de voortbrengselen der gegronde wetenschap nog heerlijk prijken, als vele beslissende natuurtheoriën, en onder anderen ook die van heinrich vogel, lang zullen vergeten zijn. Even zoo als 't Ref. groot genoegen deed, het werk van humboldt spoedig in onze taal met zorg te zien overgebragt, moet hij erkennen, dat de vertaling van de Wijsbegeerte van het leven der Natuur wel kon achterwegen gebleven zijn, omdat onze landgenooten hiervan voor hunne natuur-, godsdienst- en zedelijke kennis weinig nut zullen trekken niet alleen, maar zelfs verkeerde en schadelijke gevoelens zouden kunnen opdoen.

j.a. bakker.