Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden, bijeengebragt door A.J. van Der Aa, onder medewerking van eenige Vaderlandsche Geleerden. Xde Deel. S. Te Gorinchem, bij J. Noorduyn. 1847 (8). In gr. 8vo. 858 bl. Bij inteek. f 8-10. Buiten inteek. f 10-75.

Wederom kondigen wij het pas ontvangen Deel van dit hoogstnuttige werk met allen spoed aan. Het bewijst op nieuw de uitstekende naauwkeurigheid, waarmede het wordt bearbeid. Waar op sommige plaatsen iets ontbreekt, is het van minder belang. Daartoe rekenen wij, dat niet overal de eigenaars en grootten der buitenplaatsen zijn opgenomen, ofschoon dit toch hier en daar eenigen misstand geeft, b.v. van het eene Stadwijk wel, van het andere niet. Voorts, dat hier en daar de opgave van het aantal schoolkinderen ontbreekt (Schijndel, Stand-daar-buiten, Sterksel, Strijp); of de grootte der polders (Suzanna-polder, waar ook alle narigt van de indijking, die vóór eenige jaren plaats had, gemist wordt); of de huizen en inwoners (Sirhelsdorp); doch zulke dingen wijten wij noch aan den verzamelaar, noch aan zijne correspondenten, maar aan achteloosheid der betrokkene besturen en administratiën. Geheel missen wij het art. Schenkenschans, voormalige schans in de over-Betuwe, ter plaatse waar zich de Rijn in twee armen verdeelt, in 1586 aangelegd door den beroemden Veldoverste maarten schenk.

Daarentegen gaat de zucht tot volledigheid somtijds wel wat ver; daaraan hebben wij hier toe te schrijven de melding van dijken en wegen (onderscheidene Slaperdijken, Schinkeldijken enz.), waarop wij ook bij eene vorige gelegenheid opmerkzaam maakten; ook de geographische ligging van min belangrijke plaatsen (Schagen), verg. Voorrede D. I, bladz. XII. De vermelding van de eerste predikanten is minder noodig, maar nu eenmaal aangenomen. Slechts zij ze dan naauwkeurig. Te Serooskerke (Walcheren) wordt genoemd cornelis simonsen in 1775 (eene kennelijke drukfout voor 1577). Maar 1) wordt die predikant niet in 1577, maar in 1583 genoemd. (Te water, Reform. v. Zeel. 204), en 2)

[p. 435]

heeft Serooskerke wel reeds in 1577 een' predikant gehad, maar deze wordt niet genoemd. (Vrolikhert, Vliss. Kerkh. 9) Het kan simonsen geweest zijn, maar dit is zeer onzeker. Zoo is ook de melding van vermaarde predikanten (of zulken, die schriften hebben in het licht gegeven) hier en daar voor vele aanvulling vatbaar. Te Schiedam o.a. misten wij, om slechts van lateren te spreken, f.a. clarisse, van gogh, van herwerden, elias, dermout.

Wanneer Straaskerke (Walcheren), als boerenuitspraak van Serooskerke, naar dit art. heenwijst, mogt hetzelfde woord (Zuid-Beveland) op denzelfden grond wijzen naar 's Heer Arentskerke, en eveneens Stroskerke naar Serooskerke (Schouwen). Doch dit geheele opnemen van verkeerde uitspraak in renvooi-artikelen achten wij eindeloos en overtollig.

De melding, dat te Stratum de toren aan de westzijde der kerk staat, is vrij belagchelijk, omdat dit niets buitengewoons is en bijna overal plaats heeft. - In het art. Speelheuvel staat, dat aldaar de R.K. kerk van Someren is geplaatst, en in het laatstgenoemde art., dat er de Protestantsche gevonden wordt. - Het art. Spoordonk (niet 1¾, maar ¾ uurs van Oirschot gelegen) verwijst naar een art. Burg (den), hetwelk wij te zijner plaatse niet gevonden hebben. - De Stoofpolder wordt gezegd op het voormalige eil. Duiveland te liggen: dit epitheton moet weg. Duiveland is nog een eiland. De polder Stad (oude) is, met eenige verandering en vele aanvulling, hetzelfde als Oude-Stad in Deel VIII. Zulke herhalingen zijn evenwel, vooral wanneer zij eenigzins uiteenloopen, verwarrend. - Men vindt hier en daar eene verkeerde spelling in eigennamen, ook van aangehaalde schrijvers, b.v. bladz. 473 not (1) swaluwen voor swalue.

Men ziet, onze aanmerkingen betreffen slechts eenige zaken van ondergeschikt belang, ons onder het doorbladeren in het oog gevallen. De bijvoegsels en verbeteringen, 8 bladz. groot, kan de verzamelaar wel weglaten. Ze wierden beter opgenomen in een slotdeel, dat buitendien toch een vereischte zal zijn, niet met verwijzing naar de Deelen en bladzijden, maar alphabetisch. Voorts herhalen wij onze onbepaalde aanprijzing van dit uitmuntende werk.