Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

Handboek voor Schoolopzieners, Gemeentebesturen, Plaatselijke School-Commissiën, Commissiën van Toevoorsigt, Instituteurs, Schoolonderwijzers en Schoolhouderessen, bevattende al de Wetten, Besluiten en Verordeningen betrekkelijk het lager Onderwijs, sedert den jare 1795. Bijeenverzameld door H. Hemkes, Kz. Voorzien van een beredeneerd Register. II Deelen. Te Groningen, bij J. Oomkens, Jz. 1846 en 1847. Te zamen XXXVIII en 729 bl. f 6-75.

‘Tot dus ver,’ zegt hemkes in zijn voorberigt voor het 1ste deel, ‘ontbrak er eene volledige verzameling der wetten, besluiten en verordeningen omtrent het lager Onderwijs. Zij lagen in verschillende werken verspreid, ongeschikt voor het dagelijksche gebruik, en moeijelijk om nageslagen te kunnen worden, terwijl sommige zelfs niet eens in druk waren uitgegeven. Wij hebben dus gemeend dat er dringende behoefte aan een Handboek als dit bestond, en een nuttig werk te verrigten met die bezorging, zoowel voor de geschiedenis van het lager Onderwijs, als voor hen, die belang stellen in het kennen en toepassen van onze verordeningen betrekkelijk deze zaak.’ Voorts geeft hij op, uit welke bronnen hij heeft geput, en welke Heeren (h. wynbeek, p. de raadt, Mr. a.a.j. meylink en Mr. j.s.g. koning) hem of bijdragen hebben geleverd of wen-

[p. 210]

ken gegeven, en laat dan volgen: ‘Het is om die reden, dat wij in een aanhangsel het ontbrekende zullen aanvullen en mede die stukken zullen opnemen, die nog aan onze aandacht mogten ontsnapt zijn. Daar achter zal het beredeneerd register volgen, dat op die wijze alleen volkomen bruikbaar zal zijn.’

Wij hebben met de aankondiging gewacht tot de verschijning van dit Aanhangsel c.a., waarvoor aan hemkes bijdragen zijn geleverd door de Schoolopzieners Mr. robide van der aa, h.g. schluiter en h.e. verschoor, alsmede ‘door onderscheidene Secretarissen van Commissiën van onderwijs in de Provinciën onzes Vaderlands,’ en waardoor het is uitgedijd tot een boekdeel van meer dan 300 bladzijden, maar tevens in belangrijkheid niet weinig heeft gewonnen. Het heet dan nu ook 2de Deel, tegen het oorspronkelijke plan, volgens hetwelk dit, in tegenstelling van de hier nu voorkomende verdere algemeene bepalingen, al de gewestelijke besluiten en verordeningen zou bevat hebben. Hemkes heeft intusschen later begrepen, dat het hem voordeeliger zou zijn, Verzamelingen van Wetten enz. betrekkelijk het lager Onderwijs voor ieder gewest afzonderlijk uit te geven, als ‘onmisbare Handboeken voor Schoolopzieners’ enz. In zoodanig behooren toch ook al de nog van kracht zijnde algemeene bepalingen gevonden te worden, zullen zij den lof van bruikbaarheid en onmisbaarheid verdienen; en men vindt ze dan ook bij herhaling terug in de door hemkes in het licht gezondene Verzamelingen voor Zuidholland, Noordholland, Gelderland, Noordbraband en Utrecht. Deze verandering van plan kan evenwel niet anders dan het debiet van het Handboek, dat wij thans aankondigen, benadeelen, en is een bewijs, dat de behoefte er aan nog niet zoo dringende was, als hemkes 't bij de eerste aankondiging er van deed voorkomen, ten minste niet voor plaatselijke Besturen, Schoolcommissiën en Commissiën van Toevoorzigt, Onderwijzers en Onderwijzeressen!! Voor deze is het zelfs zoo tamelijk onbruikbaar, om het zeer vele dat er in is, ja, van belang voor Schoolopzieners, Staatslieden en Geschiedvorschers, die er prijs op stellen om te weten hoe het Nederlandsche onderwijs geworden is wat het is; maar ballast voor allen, die zich een Handboek aanschaffen, ten einde met geringe moeite

[p. 211]

te kunnen naslaan, waarnaar zij zich in voorkomende omstandigheden te gedragen hebben. Voor zulken is dit Handboek veel te omslagtig en veel te duur tevens; terwijl deszelfs belangrijkheid voor de eersten minder wordt, wanneer hemkes er nu niet nog een 3de Deel bijvoegt, waarin met terzijdestelling van alle tijdelijke maatregelen, al de gewigtige Provinciale verordeningen voorkomen, en wel op zoodanige wijze, dat zij gemakkelijk vergeleken kunnen worden. Wij durven hem dus hiertoe gerustelijk opwekken, ofschoon er weldra een bijna volledig stel van Provinciale verzamelingen verkrijgbaar zal zijn.

Wij vertrouwen, dat bij den afdruk der stukken gezorgd zal zijn voor naauwkeurigheid. Tot vergelijking er van met de oorspronkelijk uitgevaardigden hebben wij tijd noch lust. Een aardig proefje van te groote naauwkeurigheid in het teruggeven van hetgeen men vond, vindt men D. I. bl. 24, in eene noot op art. 8 der Publicatie van 15 Junij 1801, vaststellende, dat in ieder departement drie stemgeregtigde burgers tot Schoolopzieners benoemd zullen worden. Die noot luidt trouwens dus: ‘In dit art. verwachten wij welhaast eene heilzame verandering, welke alleen van de bekrachtiging der Tweede Kamer afhangt, en die, zonder iets meer aan den lande te kosten, het werk veel aangenamer en gemakkelijker en het nut veel uitgestrekter te maken? (Sliep hemkes, toen hij dat blad corrigeerde?)

Het beredeneerd Register maakt het werk eerst regt bruikbaar als Handboek. Wij twijfelen echter, of het wel uitvoerig genoeg zal zijn voor allen. Vergeefs toch zoekt men, b.v. op I. naar Israëlieten, waar in allen gevalle eene verwijzing had moeten staan naar Scholen en Schoolbezoekers, bij welke ook over Israëlitische Scholen wordt gesproken, maar vergeten is aan te halen 1.372; en II. 335 wordt geciteerd, in plaats van II. 233. Wij hopen maar, dat het getal van dergelijke misstellingen niet zeer groot zal zijn.

De uitvoering is goed, en het werk verdient, dat inzonderheid Heeren Schoolopzieners er de aandacht op vestigen. Voor hen kan het een Handboek worden, wanneer ook de Provinciale verordeningen er aan toegevoegd zijn zullen.