Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

Schets der Technologie; of wetenschappelijke beschrijving, opheldering en onderzoek van alle technische verrigtingen, die den grondslag der gezamenlijke Industrie uitmaken. Ten gebruike bij technologische lessen en tot zelf-onderrigt. Naar het Hoogduitsch van W.A. Rust, Docent aan de Koninklijke Universiteit en bij het Koninklijke Cadettenkorps te Berlijn, enz. Iste en IIde Stukje. Te Gouda, bij G.B. van Goor. 1846, 7. In kl. 8vo. 260 bl. f 2-20.

Bij de verbazende uitbreiding, die door de toepassing van de hedendaagsche vorderingen in wis-, werktuig- en scheikunde gegeven is aan de kunstmatige vervaardiging van allerlei voorwerpen, of beter aan de kunstmatige bewerking van de grondstoffen, die de natuur aanbiedt, is een overzigt der Technologie zeer belangrijk; niet alleen voor ieder, die, hetzij als fabrikant, hetzij als handelaar, geldelijk ondersteuner van fabriekärbeid, ambachtsman, kunstenaar, Ingenieur en in vele soortgelijke betrekkingen, niet onbekend behoort te zijn met de beste, goedkoopste, doelmatigste wijze, waarop de voortbrengselen der natuur worden bearbeid; maar ook ieder mensch, die aanspraak maakt op eenige beschaving, zal gaarne, al is het dan slechts oppervlakkig, kennis verkrijgen van de vervaardiging der ontelbare voorwerpen van kunstvlijt, die hij ieder oogenblik ziet of bezigt. Daarom zal dit werkje zonder twijfel door velen gezocht zijn of worden. De kundige, voor die taak volko-

[p. 194]

men berekende Dr. bleekrode begon vóór weinige jaren eene wetenschappelijke Technologie uit te geven, die wij in der tijd met welverdienden lof hebben aangekondigd; maar slechts het eerste gedeelte kwam er ons van onder het oog, bevattende de algemeene Technologie, gelijk de Schrijver haar noemde, eigenlijk eene wetenschappelijke beschrijving van de beweegkrachten, voor het niet-wiskundig publiek te hoog, en daarom voor populair onderrigt niet geschikt. Zonderling en jammer is het, dat de Maatschappij: tot Nut van 't Algemeen niet in deze behoefte voorziet. Het Technologisch Handboek van uilkens, door haar uitgegeven, was tot algemeen onderrigt zeer doelmatig; maar het is veertig jaren oud, en wat is sedert dien tijd niet oneindig veel ontdekt en uitgevonden! Het lag op haren weg, in deze behoefte te voorzien, en een populair technologisch handboek, door haar gegeven, ware een uitmuntend toevoegsel tot hare verworvene verdiensten, en te gelijk een middel, om duizenden bekend te maken met hetgeen de kunst van onzen leeftijd vervaardigt en volmaakt. Doch dit in het voorbijgaan.

Wij willen kortelijk opgeven, wat men in deze twee eerste stukjes vinden kan. Vier van de negen hoofddeelen, uit welke volgens de inhoudsopgave het geheel zal bestaan, zijn in deze stukjes behandeld. Zij betreffen: de metalen, de zouten en asschen, de glassoorten, de kalk-, klei- en leemstoffen. Het eerste hoofdstuk wijst eerst aan, hoe de metalen uit de ertsen verkregen worden; daarna, hoe zij worden vereenigd, vervormd en bewerkt door middel der hitte; vervolgens, hoe men ze bearbeidt in den kouden toestand; voorts, hoe men ze verfraait (vergulden enz.); dan, hoe men eenige bijzondere metaalfabrikaten vervaardigt, gelijk wapens en geld; eindelijk, hoe men metalen bezigt tot verwstoffen. De winning en aanwending van verschillende zouten en asschen wordt zóó behandeld, dat afzonderlijk wordt gesproken over keukenzout, glauberzout, salpeter, sal-ammoniak, borax, aluin, vitriool, potasch, soda, wijnsteen, buskruid, zwavel-, salpeter- en zoutzuur. Bij het glas komt in aanmerking het gewone glas, het gekleurde

[p. 195]

glas, en de uitwendige bearbeiding van het glas. Bij het laatst vermelde (kalk, klei en leem) het kalkbranden, het gipsmaken, de metselkalk, de steenbakkerij, pottebakkerij, en vervaardiging van aardewerk en porselein.

Men moet deze volgorde beoordeelen naar het doel van dit werkje. Bij een gestreng wetenschappelijke voordragt der Technologie behoort men eigenlijk uit te gaan van één dezer drie beginselen: of de grondstoffen, of de wijze van bewerking, of de verkregene stoffen. Neemt men het eerste, de grondstoffen, in aanmerking, dan staat b.v. de van bereiding steen- en van schulpkalk verre van elkander; de eerste behoort bij de bewerking der steen-zelfstandigheden, en komt in hetzelfde hoofdstuk met het trasmalen, de tweede bij het gebruik van dierlijke zelfstandigheden, en staat, hoe ver ook in den algemeenen dunk daarvan verwijderd, bij lijmkokerij en zijdefabriek. Gaat men uit van de wijze der bewerking, dan komt de kalkbrander naast den zwartselbrander te staan. En let men op het voortbrengsel, dan voegen zich de zijdewever en katoenspinner naast elkander. Het eerste beginsel scheidt, ten gevalle der wetenschap, hetgeen duidelijkheidshalve moest vereenigd zijn, en leidt tot vele herhalingen in de voordragt. Het tweede is moeijelijk vol te houden, omdat hetzelfde produkt op verschillende wijzen verkregen wordt, en alzoo de ongelijksoortigste dingen vereenigd, de gelijksoortigste gescheiden worden; voor het eene de glasfabrikant met den geelgieter, voor het andere het smeden en het gieten van ijzer. En volgens het derde beginsel verkrijgt men eenen chaos van verwarring, daar men b.v., om tot het resultaat: een boek, te komen, de vlasbehandeling, linnenweverij, papiermakerij, lettergieten, drukken, stijfsel-, lijm-, leder-, en welke bereiding niet al! moet bijeenbrengen.

Op eene oordeelkundige wijze is, naar het ons voorkomt, hier nu het eene, dan het andere gevolgd. Het eerste is de meest algemeene volgorde; het tweede zal in het tiende hoofdstuk den broodbakker nevens den azijnbereider plaatsen, als bedienende zich beiden van het beginsel der gisting; en van het derde zal men de toepassing bespeuren in

[p. 196]

het elfde hoofdstuk, dat de verschillende wijzen van suikerbereiding behandelt.

Alles is kort en duidelijk voorgedragen. De duidelijkheid zou evenwel nog veel meer bevorderd zijn, indien de Vertaler oordeelkundiger ware te werk gegaan in de keuze van goede Nederduitsche woorden. Niet, dat wij alles in zuiver Hollandsch zouden begeeren. Zulk een purist is Ref. niet, die zeer goed weet, dat solderen, oxyde, calcineren en honderd andere kunsttermen niet anders dan door onduidelijke of lamme omschrijvingen kunnen vervangen worden, en in eene behandeling der Technologie overmijdbaar zijn; maar wij spreken toch niet van winningen, aanwendingen, messing enz. Zulke Germanismen had men kunnen en moeten vermijden.

Voor de bijzondere aanmerkingen, die wij hadden opgeteekend, vragen wij misschien eene plaats, wanneer ons het geheel zal zijn ter hand gekomen. Ze zijn niet zoo vele, dat er door afgedongen wordt op onze algemeene aanprijzing van dit werkje, welks uitvoering net, en welks prijs, den digten druk in aanmerking genomen, nog al matig gesteld is. Lager prijs, hadde men dien kunnen stellen, zou zeker het debiet hebben bevorderd. Misschien dat het laatste medevalt - en dit willen wij hopen - en bij de volgende stukjes alzoo het eerste volgen kan.