Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1848

[p. 151]

Wenken en Lessen ter voorbereiding tot het Akademieleven; in Brieven aan een' Gymnasiast, door Dr. Christian Bomhard, Schoolraad en Professor te Ansbach. Uit het Hoogduitsch vertaald door W. Immink, Predikant te Doesborgh. Te Doesborgh, bij A.F.H. van Tr. de Bruyn. 1847. In gr. 8vo. X en 236 bl. f 2-50.

Dit werk behelst brieven van een' vader aan zijnen zoon, die uit het ouderlijk huis in de hoogste klasse van een Gymnasium is overgegegaan. Onder dezen vorm beoogde de Schrijver den toekomstigen Student wenken en raadgevingen mede te deelen, die hem op het belang zijner studiën opmerkzaam maken, hem tegen afdwalingen waarschuwen, en zoo wel op zijne verstandelijke als zedelijke vorming voordeelig werken kunnen. Het bevat twee afdeelingen, waarvan de eerste (kortere) meer de studiën zelve, de tweede de levensbetrekkingen behandelt, zonder dat echter de afscheiding streng gevolgd is. De eerwaardige Vertaler werd, blijkens eenen aan zijnen oudsten zoon gerigten en aan het werk als eene Voorrede toegevoegden Brief, op dit werk, opmerkzaam gemaakt door de gunstige beoordeeling, die hij van hetzelve in het Theologisches Litteraturblatt zur allgemeinen Kirchenzeitung, Juli 1845, gelezen had. De lezing van het werk bevestigde hem in de gunstige verwachting, die hij had opgevat en wekte hem op, om daarvan eene Nederduitsche vertaling te bewerken.

Wij erkennen gaarne, dat het werk nuttige wenken bevat, en dat hier en daar belangrijke opmerkingen voorkomen. Men ziet, dat de Schrijver in oude en nieuwere (vooral Engelsche) litteratuur ervaren is; dat hij een godsdienstig en zedelijk doel beoogt, en, waar zedelijkheid en Godsdienst ontbreken, geene ware beschaving erkent. Maar met dit al kunnen wij in den hoogen lof, dien de Vertaler aan dit werk toekent, terwijl hij de woorden der gemelde Recensie tot de zijne maakt, niet volkomen instemmen. Het werk

[p. 152]

mist, door den gekozen vorm van brieven, een' geregelden zamenhang; dat gemis wordt geenszins door levendige voordragt of wegslepende naïveteit, zoo als brieven van een' vader aan een' zoon konden hebben, vergoed; van vele zeer vele dingen wordt iets gezegd, maar waarom het juist in zulk eene bonte orde op elkander volgt, zien wij niet in. Dit oordeel zou gemakkelijk te staven zijn, zoo wij slechts de opschriften der brieven uit den inhoud wilden afschrijven. Daarenboven is de stijl hier en daar vrij nevelachtig en onbepaald; een gebrek, hetwelk in Duitschland zeer algemeen is, en waarvan zelfs de uitstekendste Schrijvers van dat land zich niet altijd geheel zuiver kunnen houden, en de menigvuldige aanhalingen van Grieksche en Latijnsche plaatsen geven aan de behandeling een zeker waas van pedanterie, dat aan brieven van een' vader aan een' zoon geene bekoring geven kan. In één woord, wij hadden het boek of uitvoeriger en stelselmatiger, of levendiger en eenvoudiger gewenscht, en er gaarne ééne groote gedachte in gezien, die zich van 't begin tot het einde van het werk vertoonde, om het menigvuldige in eene hoogere eenheid op te lossen.

Onze Gymnasiën, ook daar, waar zij het meest naar de Duitsche hervormd zijn, verschillen nog al aanmerkelijk van de Duitsche inrigtingen van dien naam. De jonge lieden blijven daar lang, en verlaten gewoonlijk die inrigtingen op lateren leeftijd, dan waarop jonge lieden bij ons naar de Hoogeschool overgaan. Voor Nederlandsche jonge lieden, die nog op een Gymnasium bezig zijn, gelooven wij, dat deze brieven minder geschikt zijn, en voor eenen jongeling, die werkelijk naar de Hoogeschool overgaat, bevatten zij weder te veel, dat alleen op zijn Gymnasium past. Hem ondertusschen durven wij de lezing van dit werk gerust aanbevelen. Wanneer hij zijnen tijd goed besteed heeft, zullen de lessen en raadgevingen, die op eene vroegere vorming betrekking hebben, hem niet doen blozen, en vele brieven zullen hem voor den nieuwen weg, dien hij inslaat, tot veilige gidsen zijn. Onder de brieven, of liever hoofdstukken, die ons het meest bevielen, noemen wij den 28sten

[p. 153]

over verloochening, den 32sten over beschaving, den 33sten over virtuositeit, waar vooral eene herinnering uit goethe's Tasso regt smaakvol is aangewend, den 35sten over de Geniën, en de twee daarop volgende over schiller en goethe. In de beschouwing van het bekende gedicht ‘Resignation’ van den eerstgenoemde vonden wij belangrijke wenken tot regte beoordeeling van deszelfs strekking. Ook kan het niet anders dan verblijdend zijn, dat de Schrijver waarlijk godsdienstig, Christelijk denkt, en de pantheistische rigting niet huldigt, die het wezen der onsterfelijkheid loochent, terwijl zij die in naam verkondigt, als eene oplossing in het absolute, een ondergaan van den vergankelijken vorm in het eeuwige en oneindige begrip. Heeft men niet ook hier te lande reeds belijders van die troosteloos-verheven (!) leer, die met minachting op de gemoedelijke, kinderachtige aanhangers van eene persoonlijke onsterfelijkheid nederzien?

In 't voorbijgaan willen wij nog opmerken, dat de bij ons zoo veel geruchts makende of gemaakt hebbende krause, over wien men gestreden heeft of hij in Duitschland beroemd of niet beroemd was, hier, bl. 186, genoemd wordt ‘karl christ. fr. krause, een mystiek Wijsgeer van den nieuweren tijd.’

J.v.d.H.