Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

Zie opwaarts, om en in u! of Gedachten en Opmerkingen van Jean Paul. Met Portret. Te Groningen bij W. van Boekeren. 1846. In gr. 8vo. VIII en 174 bl. f 1-80.

Nadat Mr. j.a. weiland door de vertaling en uitgave van de Gedachten van jean paul, uit 's mans schriften bijeenverzameld, de belangstelling in de werken van dien Humorist bij ons lezend publiek opgewekt en verlevendigd heeft, is men voortgegaan met nu en dan nog andere proeven uit zijne werken in het licht te zenden, of geheele boekdeelen van den Duitschen Hofraad in onze taal over te brengen, zoo als de Tiban, de Hesperus en andere stukken; terwijl wij ook nader op eene Nieuwe Verzameling van Beelden en Gedachten, te Schoonhoven uitgegeven, zijn onthaald geworden.

De zucht, om bloemlezingen uit jean paul's werken te leveren, schijnt nog niet gesmoord te zijn, daar wij er nu weder eenige uittreksels, onder den boven opgegeven titel, uit ontvangen. Gedachten en Opmerkingen, die, buiten twijfel, ons wel tot het hoogere en onzienlijke verheffen; ons wel nopen om een' oplettenden blik rondom ons te slaan, en er zeer toe te leiden, om, nu en dan, eens ernstig tot ons zelven in te keeren; waarom zij, van dien kant beschouwd, belangrijk en nuttig zijn.

De Vertaler heeft beproefd, om het werkje meerdere eenheid te geven, de gedachten onder rubrieken te brengen, waarin hij gelukkig is geslaagd, en waardoor den lezer nu aangename rustpunten worden aangewezen. Dat dit geen gemakkelijke arbeid is, en daartoe veel onderzoek en smaak vereischt wordt, zal wel niemand ontkennen; maar velen zullen het toch ook toestemmen, dat de meeste van zulke gedachten en opmerkingen, zoo maar uit jean paul's werken gegrepen, nog wel zoo krachtig en kernachtig uitkomen,

[p. 416]

wanneer men ze leest gelijk ze daar in verband staan, met hetgeen voorafgaat en volgt.

De bezitters van Mr. weiland's verzameling en van de uitgegevene Beelden en Gedachten zullen ook dit bundeltje, als bloemen in den hof van den geestigen en oorspronkelijken Schrijver geplukt, met genoegen ontvangen.

Wij moeten echter ronduit verklaren, dat wij van dergelijke uittreksels uit 's mans schriften, daar er van de hier geleverde reeds veel bij weiland voorkomen, nu genoegzamen voorraad hebben; en wij ontveinzen het niet, (het moge dan slechts ons individueel gevoelen zijn) dat, hoe hoog men ook met den humor van jean paul moge loopen, die van den innemenden en meer verstaanbaren en ongedwongenen claudius ons beter bevalt, meer tot ons gevoel spreekt, en voor ziel- en menschenkunde, voor smaak en godsdienstige veredeling ons meer lief en waard is. De beeldspraak, de zonderlinge vergelijkingen, de vreemdsoortige bijeengebragte denkbeelden, - al zijn die sprongen, welke schijnbaar bij den Humorist uit de hoogte en de diepte gaan en omgekeerd, niets anders dan overgangen van den geest van het eene onderwerp op het andere, alles werpt toch, ja, wel een' eigenaardigen maar toch niet minder bonten tooi ook over deze Gedachten en Opmerkingen; en, hoe genialisch en rijk 's mans schrijftrant ook wezen moge, goede en gekuischte smaak wordt wel eens geweld aangedaan door het duistere, onbepaalde, overdrevene en gansch niet van valsch vernuft vrij te pleitene, dat hier en daar voorkomt.

Onder de vele schoone, meer uitvoerige uittreksels, die wij hier aantreffen, behoort voorzeker N^o. 137, dat een juweeltje is; wat onder dat nommer over ouderlijk huis, school en gezin gezegd wordt, is hoogst gevoelig, zoo geheel uit de kinderjaren, waar en wegslepend geschreven, en zal met nog andere hier voorkomende, even als de Oudejaarsnacht van een' ongelukkige en het sterfbed van Amandus uit Mr. weiland's verzameling, met belangstelling worden gelezen. Hier barst ons als 't ware het hoofd niet, om al de denkbeelden te verzamelen, die ons soms worden aangegeven, bij de moeijelijkheid tevens om den zin van het geheel te bevatten. Zoo was het ons met N^o. 51, de Rede, den gestorven Christus in den mond gelegd, in geval het geloof aan God en de eeuwigheid ijdel was. Buiten het gezwollene en het vreemde, den altijd zoo duidelijk en eenvoudig spreken-

[p. 417]

den Heiland in den mond gelegd, vinden wij daar, dat christus, bij het wegzinken des Heelals, ‘het schurend gedrang der hortende werelden, den fakkeldans der hemellichten zag, die als dwaallichten werden,’ en dat ‘de eene wereldbol na den anderen zijne flikkerende zielen in de zee des doods uitschudde, even als een waterkogel schitterende vlammetjes op de golven schiet,’ enz. En toen alles in een droomgezigt gehoord en gezien was, ontwaakte de slapende, en zag ‘de reuzenslang der eeuwigheid zich in kronkelingen rondom het Heelal slingeren; zich digter en digter windende om de natuur, de werelden tegen elkander verpletterende en den onmetelijken tempel tot één kerkhof ineendrukkende’.... Maar wij duizelen! Ook hier worden, gelijk een bevoegd kunstregter zegt, groote gedachten verzwakt en ontzenuwd door zwierigen opschik en woordenpraal; en, hoe opgetooid, zij treffen ons niet, maar laten het hart koud en onbewogen. Het zou niet voor den smaak onzer landgenooten pleiten, wanneer ze met dergelijken stijl en schrijftrant waren ingenomen; en het is ook niet te hopen, dat zulke voorbeelden zullen worden nagevolgd: want, zien wij ons in onze dagen, wat de Dichtkunst betreft, nu en dan reeds in een labyrinth van duisterheden en onzin omgevoerd, zulk proza zou op den duur afmatten en van alle lectuur afkeerig maken.

Hetgeen wij vroeger zeiden, dat hier vele gedachten voorkomen, die reeds bij weiland worden gevonden, heeft de Vertaler zelf als niet onmogelijk beschouwd, en zegt dan ook: ‘Men leze haar en troostte zich daarmede, dat zij de lezing dubbel waard moeten wezen.’ Er zijn er misschien meer in gekomen, dan de verzamelaar zelf heeft vermoed: de verzameling van weiland hadden wij te dikwijls gelezen, om niet dadelijk de oude kennissen aan te treffen. Zoo zijn hier N^o. 1, 5 en 6 te zamen in N^o. 239 bij weiland te vinden; 26 in 173; 86 in N^o. 70; 157 in N^o. 11; 80 en 81, hier gesplitst, zijn als N^o. 16 bij weiland; 165 als 41; 121 bijna geheel als 292; 279 bijna als 385, en meer andere, die wij zoo spoedig, voor de aanwijzing, niet vonden; maar die of afzonderlijk, of hier en daar in uitvoerige uittreksels bij weiland verspreid liggen.

Dan genoeg: het werkje heeft eenen waardigen aanbevelingsbrief in eene voorrede van den Weleerw. lublink weddik, die, zoo iemand, met jean paul gemeenzaam,

[p. 418]

en zelf als humoristisch schrijver gunstig bij ons bekend, met regt zeggen kan, hetgeen wij ten volle beamen: dat er in menige gedachte, in menig beeld van jean paul eene kleine wereld van gedachten en waarheid ligt, die men, des verkiezende, voor zichzelven daaruit ontwikkelen of medenemen kan, en waarover niemand zich zal beklagen.

Als zoodanig is dan ook hier voor den beschaafden en zelfdenkenden lezer veel nuttigs en aangenaams voorhanden; en onze wensch is die van den Heer lublink, dat al het goede in de schriften van jean paul de menschen steeds beter make, het minder goede niemand kwetse of ergere.

Druk en uitvoering bevelen zich aan.