Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1847

[p. 231]

Proeve van een kritisch Woordenboek der Nederlandsche Mythologie. Door Mr. L.Ph.C. van den Bergh. Te Utrecht, bij L.E. Bosch en Zoon. 1846. In gr. 8vo. XXXVI en 392 bl. f 4-20.

Een werk, als wij heden het genoegen hebben aan te kondigen, was sedert lang eene onvervulde behoefte voor de onderzoekers en liefhebbers onzer oude Geschiedenis. Wat de Nederlandsche Mythologie betreft, hiervan had men, tot vóór slechts weinige jaren, niet dan verwarde, onvolledige en ongegronde voorstellingen. Doch toen is de lust tot het opsporen der vaderlandsche oudheden ontwaakt, en heeft onze Mythologie de belangstelling van velen opgewekt. Het ontbrak ons echter aan een werk, dat deze geheele Mythologie omvatte, al de verschillende bijdragen waren verstrooid, ongeordend, en meestal nog weinig toegelicht en onderling in verband gebragt. Deze moeijelijke taak beeft Mr. van den bergh beproefd, en hij begint, in eene uitvoerige en wèlgeschrevene Inleiding, rekenschap van zijne onderzoekingen te geven, en de hoogte aan te wijzen, op welke die wetenschap thans bij ons gekomen is. Wat de kronijkschrijvers der 15^o en 16^e eeuw van onze Mythologie mededeelden, werd door de kritiek der twee volgende eeuwen als ijdele fabelen verworpen. De klassieke schrijvers der Grieken en Romeinen, waaronder julius cesar en tacitus de voornaamste waren, bleven de eenige, wier gezag men erkende. Sedert de laatste 25 jaren kwam men het eerst in Duitschland van dit eenzijdig standpunt terug, en men bebouwde daar, even als in vele andere wetenschappen, eenen nog woest liggenden grond. Het eerste werk van dien aard, dat hier te lande de gewone denkwijs omtrent de Mythologie deed veranderen, was mone's Geschichte des Heidenthums im nördlichen Europa, ten vervolge op creuzer's Symbolik. Deze Schrijver nam ook de Friesche Mythologie in zijn werk op, en, hoe onbeduidend die berigten ook waren, zij wekten de belangstelling, en deden de overtuiging ontstaan, dat nadere onderzoekingen niet vruchteloos zouden blijven. De Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde te Leiden stelde toen de inlandsche Mythologie tot het onderwerp eener prijsvraag voor, die door Ds. westendorp in eene zeer uitvoerige verhandeling beantwoord werd. In dit werk is de in-

[p. 232]

vloed van mone's denkbeelden overal zigtbaar; dezelfde zucht om overal Symbolen te zien en aan de Mythen een' geheimen zin toe te schrijven, maar ook tevens werd hier het eerst de aandacht op de volkssprookjes, de Sagen, en het bijgeloof gevestigd, en daaruit menige belangrijke bijdrage geleverd. Doch men miste hier nog naauwkeurigheid en scherpe kritiek, en het raadplegen der oorspronkelijke bronnen; echter was westendorp met een' warmen ijver voor de wetenschap bezield, en vermeldde ook in zijne Antiquiteiten, zijne Verhandelingen en andere Schriften veel belangrijks, dat tot hiertoe den geleerden ontsnapt was. Staring gaf vervolgens zijne Proeven van Heidensch bijgeloof in het Zutphensche, en de Schrijver zelf, kort daarop, zijne Verhandeling over de Nederlandsche Volksoverleveringen en Godenleer. Hij erkent openhartig, dat mone's gezag en westendorp's voorbeeld hem toen nog te veel medesleepten, en hoezeer hij iets bijdroeg om de zaak verder te brengen, zijn thans deze pogingen geheel onvoldoende geworden. De verschijnende provinciale Almanakken leverden belangrijke bijdragen tot de kennis van het oude volksgeloof; van nog meerder waarde waren halbertsma's Verhandeling over de witte Wijven en het zonderlinge werk van feenstra, Volksverhalen en Legenden, dat bij veel heterogeens ook menige goede bouwstoffen bevat. De Verhandeling van Ds. ab utrechtdresselhuis, over de Godsdienstleer der oude Zeelanders, is, volgens het oordeel van Mr. van den bergh, te weinig positief; terwijl hem buddingh's Verhandeling over het Westland, even als schroder's Germanische Mythologie, geheel onbruikbaar voorkomt.

België leverde aangaande dit belangrijk onderwerp veel minder op. In het Belgisch Museum van den verdienstelijken willems, treft men eenige belangrijke Sagen aan. Schoyes in zijne Essais historiques, reiffenberg in de Archives historiques, en vooral snellaert in het Kunsten Letterblad, gelijk ook de Bijdragen tot de Gazette van Gend, leverden veel bruikbaars op. Wolf's Recherches sur l'ancien culte germanique dans les Pays-Bas kwamen den Schrijver niet ter hand; maar hij maakte van diens Niederländische Sagen, 1843, een vlijtig gebruik. De overige Duitsche Mythologen uhland, zeuss, schreiber, zijn voor ons land minder gewigtig. Gelijktijdig begon zich ook de studie der Archeologie weder te verheffen. Reuvens bragt

[p. 233]

die het eerst weder op de hoogte van onzen tijd; hem volgden westendorp, janssen, zeemans, heldring, macaré, dresselhuis en anderen. De geleerde Verhandeling van Mr. de wal, over de Moeder-Godinnen, verscheen gelijktijdig met dit werk. De Nederlandsche Mythologie, had zich evenwel als wetenschap vermoedelijk nog lang op dit standpunt blijven bewegen, ware niet jacob grimm opgetreden, die door zijne Deutsche Mythologie de zaak een gansch ander aanzien gaf. Alles vereenigde zich hier, om de wetenschap verder te doen vooruitgaan; rijkdom van bouwstof, scherpe kritiek, doelmatig gebruik der beste en zuiverste bronnen, alles verraadde hier de meesterhand. De verschijning van dit klassieke werk deed eene omwenteling in de zienswijze van den Schrijver ontstaan; hij werkte de zaken, die hij tot de uitgave van een nieuw werk, over de Nederlandsche Godenleer, bestemde, geheel om. Hij nam ook den vorm, dien grimm aan zijne Mythologie gegeven had, eenigzins over, zoodat het werk, waaraan hij thans den zedigen titel van eene Proeve geeft, in de gedaante van een Woordenboek verschijnt, omdat, volgens hem, hetgeen tot nog toe van onze Mythologie bekend is, dikwijls te weinig zamenhangt, om het in de omtrekken van een stelsel in te sluiten. Het is daardoor ook beter geschikt om nageslagen te worden, en levert overal de blijken, dat Mr. van den bergh vlijtig gebruik van de bronnen en van de nasporingen zijner voorgangers gemaakt heeft; men behoeft slechts de Artikels Goden, Godenbeelden, Hemel, Hel, Matres Matronae, Nehalennia, Tempels, Tempeldienst, Thunar, Tooverij, Toovermiddelen, Tooverspreuken, witte Wijven, Wodan, heilige Wouden enz., op te slaan, om hiervan overtuigd te worden. Ref., die hier slechts als aankondiger optreedt, moet erkennen, dat wij thans, zoo veel mogelijk is, eerst alles bijeenverzameld en toegelicht vinden, wat de Nederlandsche Mythologie betreft, en eindigt met den Heere Mr. van den bergh hartelijk dank te zeggen voor zijne zoo wèl geslaagde poging op een veld, dat nog zoo weinig bearbeid was; terwijl hij deze Proeve aan de aandacht van bevoegde beoordeelaars, en aan alle beoefenaars en liefhebbers van onze oude Vaderlandsche Geschiedenis aanbeveelt, daar zij een ledig aanvult, dat te lang in dezelve was blijven bestaan, en men hier datgene vereenigd vindt, wat, overal verspreid, voor weinigen was weggelegd. Wij wenschen echter, dat

[p. 234]

de Heer van den bergh eenmaal in staat gesteld worde, om, in plaats van een Woordenboek, een stelselmatig geheel der Nederlandsche Mythologie te leveren.