Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

[p. 721]

Boekbeschouwing.

Bijdragen tot bevordering van Bijbelsche Uitlegkunde, verzameld door B. van Willes, Theol. Doct. en Predikant te Lekkerkerk. IIIde Deel. Te Schoonhoven, bij S.E. van Nooten. 1844. In gr. 8vo. 402 bl. f 4-:

De beide stukken der uitlegkundige Bijdragen, die thans ter aankondiging voor ons liggen, behooren tot het laatste, wat de geleerde en werkzame van willes voor de pers gereed gemaakt heeft. Het tweede stuk was nog niet geheel afgedrukt, toen de waardige man, voor het geweld eener hevige ziekte bezweken, aan kerk en wetenschap ontrukt werd. Heeft hij aan beide, aan de laatste vooral belangrijke diensten bewezen, en met het hem aanvertrouwde talent gewoekerd, zijn naam zal dan ook in aandenken en eere blijven, als van een' geleerde, aan wien de uitlegkunde des Bijbels groote verpligting heeft, en die trachtte het licht der streng grammaticale interpretatie, in Duitschland reeds vroeger ontstoken, ook in ons vaderland te verspreiden. Van willes behoorde niet tot die Zeer- en Hooggeleerden, van wier onafgebroken' kamerstudie het publiek geen nut en de wetenschap geen dienst trekt, en wier geleerdheid een traditioneel geloofsartikel onder hunne tijdgenooten of leerlingen wordt, zonder dat iemand er een enkel stellig bewijs van in handen heeft. Hij begreep de behoefte des tijds aan vooruitgang, en rekende het zich ten pligt, aan de algemeene beweging onzer dagen op Theologisch grondgebied naar vermogen deel te nemen en rigting te geven. Omdat het getal van zoodanige openbare beoefenaars der uitlegkunde, tot hare schade, in ons land zoo gering is, achten wij zijn' dood een verlies. Wij verblijden ons, dat de met lof bekende Ds. ab utrecht dresselhuis, op verzoek van den Uitge-

[p. 722]

ver, de voortzetting van dit tijdschrift heeft op zich genomen. Wij wenschen hem de meeste ondersteuning en aanmoediging toe. En wij spoeden ons, de belangstelling in deze onderneming te bevorderen door beknopte aanwijzing van het vele belangrijke, dat ook in dit Deel is aan te treffen.

Onder hetgeen van willes zelf leverde, trok, behalve eene overvloedige verzameling kleinere uitlegkundige aanteekeningen, vooral eene opheldering van Matth. XXIII: 29-36, verg. met Luc. XI: 47-51, onze aandacht. Ter verklaring der moeijelijkheden, hier voorkomende, wordt voorondersteld, dat beide Evangelisten geenszins hetzelfde verhalen, maar mededeelen, wat jezus op verschillende tijden heeft uitgesproken. Kan men (wat wij om de groote overeenkomst niet durven, en op inwendige gronden zelfs hoogst bedenkelijk achten) dit gevoelen aannemelijk vinden, men zal dan ook den Schrijver danken voor het helderder licht, dat hij over deze moeijelijke plaats heeft trachten te verspreiden. Onbepaalder konden wij ons vereenigen met 's mans opstel over de lengte van de levensjaren der eerste menschen, waarin echter welligt grooter spaarzaamheid had kunnen in acht genomen zijn bij de mededeeling van oudere en reeds bekende gevoelens. Allerscherpzinnigst is de aanwijzing, die ons volkomen overtuigd heeft, dat οὐ πάς nergens in het N.T. de beteekenis heeft van nullus, a, um. Zulke mededeelingen doen ons den wensch koesteren, dat onder de nalatenschap van den gestorvene nog een en ander gevonden worde, waardoor een volgend Deel dezer Bijdragen worde verrijkt.

Dr. a.h. blom, Predikant in het Woud, heeft dit Deel versierd met eene zeer grondige verklaring van het ἀληθένειν ἐν ἀγάπη, Eph. IV: 15, waardoor wij meenen, dat de verklaring niet slechts van dat vers, maar van geheel het verband der rede aan duidelijkheid en bestemdheid gewonnen heeft, en die wij tevens - wat geenszins van alle Bijdragen geldt - kunnen aanbevelen als proeven van goeden exegetischen schrijfstijl. Wij wenschen van die pen meer te ontvangen.

[p. 723]

Ds. soli trachtte aan te wijzen, dat 1 Cor. XI: 21 moet verklaard worden uit de vooronderstelling, dat men te Corinthe reeds in paulus' dagen eerst Avondmaal en daarna liefdemaaltijden gehouden heeft. Het komt ons voor, dat die gissing eerst historisch zou moeten worden gestaafd, eer men haar ter verklaring kan aanwenden. De bezwaren tegen de gewone verklaring zijn helder in het licht gesteld, en voor zoover deze bijdrage eene proeve bevat van het gevaarlijke, om te veel aan de exegetische traditie te hechten, is zij niet onbelangrijk. - Integendeel hadden wij van Prof. clarisse strenger exegetische bewijsvoering verlangd, dat zijne verklaring van 1 Cor. XV: 29 werkelijk den zin der woorden uitdrukt. Z.H.G. is namelijk van gevoelen, dat de Apostolische uitdrukking: voor de dooden gedoopt worden, beteekent gedoopt worden tot lotgemeenschap aan die Christenen, die uithoofde der vervolgingen reeds als dooden, als dadelijk stervenden konden gerekend worden. Wij meenen, dat noch ὑπερ noch νεπροι zulk eene ruime paraphrastische verklaring gedoogt. Wij althans hebben vruchteloos naar proeven van zulk een spraakgebruik gezocht.

Met hoogen lof vermelden wij de verklaring van Joh. III: 14, door den Hoogleeraar scholten geleverd. Hij meent namelijk uit het woord ὑψόω te mogen opmaken, dat jezus door vergelijking met de slang zijne verhooging tot Redder der menschen heeft willen aanduiden als eene eer, waartoe Hij langs den weg der diepste vernedering opklimmen moest. Al het mogelijke is bijgebragt, om de grammaticale rigtigheid dezer verklaring te staven. Het komt ons echter voor, dat bij haar het tertium comparationis zeer terugtreedt, daar het niet genoegzaam blijkt, dat de slang zoo bij uitstek veracht was, en evenmin wat eer er voor haar in de verheffing aan eene staak was gelegen. Bovendien blijft ons, zoo al niet de Johanneïsche verklaring des woords, H. XII: 32, althans die der schare vs. 34, hoogstbedenkelijk voorkomen.

Over het zinnebeeld van den drinkbeker deelt Ds. de wijs, te Jisp, eenige opmerkingen mede, die uit naauw-

[p. 724]

keurige verzameling der plaatsen, waar dit woord voorkomt, zijn voortgekomen, en tot de gevolgtrekking leiden, dat het werkelijk de verbloemde uitdrukking is ter aanwijzing van 's menschen voor- of rampspoedig levenslot. Wij wisten niet, dat dit nog aan tegenspraak onderhevig kon zijn.

Ds. molster, te Utrecht, leverde iets ter beantwoording van de vraag: wordt het eeuwige leven voorgesteld in het N.T. als reeds op aarde in de geloovigen aangevangen? Het antwoord is, dat het woord doorgaans voorkomt ter aanduiding van de zaligheid na den dood, maar dat er toch ook eenige belangrijke plaatsen zijn, waar het eeuwige leven als iets tegenwoordigs wordt voorgesteld. Door naauwkeurige verklaring der laatstgenoemde aan de hand der nieuwste uitleggers, wordt de tweede helft der bewering voldoende gestaafd. Op wat plaatsen en om wat reden de Schrijver elders het eeuwige leven als iets louter toekomstigs opvat, vernemen wij niet. Doch ook voor het geleverde verdient hij dank.

De voortreffelijkste bijdragen ontvingen wij wederom van den beroemden van hengel. In eenen brief aan den Verzamelaar gaf Z.H.G. een belangrijk toevoegsel tot de nieuwe verklaring van Judas, vs. 3, in een vorig deel reeds medegedeeld, terwijl wij bovenal hoogen en regtmatigen prijs stellen op de verklaring van l Cor. XI: 28, waardoor tevens het verband der geheele rede wordt toegelicht. Van hengel meent namelijk te moeten vertalen: de mensch doe zichzelven als een beproefde voor, dat is, kenmerke zich als een waardig belijder des Heeren. Deze opvatting blijkt zoowel grammatisch als logisch de eenige proefhoudende te wezen. Langs dezen weg vervalt tevens, wat men omtrent het onwaardig eten en drinken uit dezen Brief ontleend en op de Christenheid van latere tijden toegepast heeft. Wij zouden niet weten, wat tegen deze opvatting in te brengen, en moeten haar, wat ons betreft, na ernstig onderzoek als ten hoogste aannemelijk verklaren.

Met lof kunnen wij eindelijk vermelden het Iets tot op-

[p. 725]

heldering van 2 Kon. II: 11, door Ds. dresselhuis.

Ook Ds. steenhof heeft eenige opmerkingen medegedeeld, waarvan die over Num. XXIX: 11 en gelijkluidende plaatsen de meeste behartiging verdient. De losse opmerkingen en aanteekeningen van van willes zelven getuigen van groote scherpzinnigheid en juistheid.

In één woord, schoon er kaf onder het koorn te vinden zij, achten wij echter de uitlegkunde des O. en N.V. ook door deze bijdragen wezentlijk bevorderd, en danken velen der medearbeiders voor het hier geleverde. Bedriegen wij ons niet, dan zal, onder de nieuwe Redactie, het tijdschrift steeds hoogere deelneming onder godgeleerden opwekken, hoe meer het aan de verklaring van niet slechts grammaticaal moeijelijke, maar ook van historisch en dogmatisch waarlijk belangrijke plaatsen wordt toegewijd Moge overvloed van bijdragen den Verzamelaar steeds voor de treurige noodzakelijkheid bewaren, om bij gemis van goede stukken slechts dragelijke of weinig belangrijke op te nemen! De meeste lezers stellen toch in de woordverklaring dan pas een levendig belang, als zij het middel wordt tot onontbeerlijke zaakverklaring, die er mede vereenigd blijve. - Met belangstelling zien wij het vierde Deel te gemoet.