Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Volledige Natuurlijke Historie der Zoogdieren; volgens de nieuwste Onderzoekingen en Ontdekkingen, door H.R. Schinz, Hoogleeraar in de Natuurlijke Historie, Physiologie enz. enz. te Zurich. Met honderd acht en zestig meest naar de natuur geteekende Platen (in steendruk). Te Amsterdam, bij J.F. Schleijer. 1845. In 4to. 472 bl. f 51-:

De vertaling van dit werk heeft negen jaren lang geduurd zijnde in 1836 bij s. de visser en zoon te 's Gravenhage aangevangen. Het oorspronkelijk werk zag in de tweede uitgave in 1831 het licht, naar welke uitgave deze vertaling bewerkt is. Het hoofdoogmerk van dat werk bestond in de afbeeldingen, waarbij de tekst, gelijk uit de voorrede des Schrijvers blijkt, slechts een toevoegsel was.

Beschouwen wij derhalve in de eerste plaats de platen. De 24 eerste zijn aan de opheldering van de verschillende menschenstammen toegewijd en voor het grootste gedeelte zeer goede kopijën uit talrijke Reisbeschrijvingen en andere uitgebreide boekwerken. Pl. 25-41 bevatten afbeeldingen van vierhandige zoogdieren, waaronder ook de Galeopithecus gerangschikt is. Pl. 42 geeft, behalve afteekeningen van

[p. 588]

apenschedels, drie afbeeldingen van menschelijke schedels, (van eenen Europeaan, Chinees en Neger).

Pl. 43-49 geven ons afbeeldingen van vleugelhandige zoogdieren. Pl. 50-52 stellen insektenetende zoogdieren voor. Op Pl. 53-87 zijn roofdieren voorgesteld. Pl. 88 en 89 geven afbeeldingen van vinpootige verscheurende dieren (Phoca en Trichehus). Pl. 90-94 stellen buideldieren voor. Op Pl. 95 vinden wij afbeeldingen van schedels van eenige vleugelhandige en verscheurende dieren. Van de talrijke soorten der knaagdieren zijn eenigen afgebeeld op Pl. 96-104. Pl. 105-109 bevatten afbeeldingen van tandelooze zoogdieren. Op Pl. 110 zijn wederom schedels, namelijk van knaagdieren en tandelooze dieren voorgesteld. Pl. 111-120 geven ons afteekeningen van dikhuidige zoogdieren. Pl. 121-139 zijn aan de orde der eenhoevige zoogdieren gewijd. Pl. 140-164 leveren afbeeldingen van herkauwende dieren, De vier laatste platen eindelijk (165-168) stellen eenige walvischachtige zoogdieren voor.

Uit deze opgave kan het reeds blijken, dat wij hier eene zeer groote menigte van afbeeldingen ontvangen, vooral wanneer men nagaat, dat op vele platen drie, vier of zelfs meer soorten zijn afgebeeld. Intusschen valt tevens in het oog, dat de verdeeling niet zeer evenredig is aan de talrijkheid der verschillende orden. Dat zoo vele platen tot de uit slechts zeer weinige soorten bestaande orde der eenhoevigen behooren, vindt zijne verklaring daarin, dat niet minder dan zestien aan de onderscheidene Paardenrassen zijn gewijd; dit komt ons voor in geene verhouding tot het geheel te staan. Ook zijn vele dezer platen, door bijwerk van figuren enz., meer of min vreemdsoortig in een werk van wetenschappelijken aard.

Aangaande de uitvoering der platen, moeten wij over 't geheel zeggen, dat, daar waar de teekenaar goede voorbeelden volgde, (want, in tegenspraak met den titel, zijn de meeste figuren uit andere werken gecopieërd) deze afbeeldingen vrij wel voldoen. Zij zijn slechts wat eenkleurig en somtijds zeer zwart. Daar, waar de teekenaar de natuur gevolgd heeft, is hij over 't geheel minder gelukkig; maar men houde in het oog dat ‘de natuur’ hier veelal niets anders beteekent, dan opgezette huiden van een museum. Zulk eene natuur is (als men het in technische handgrepen niet zoo ver gebragt heeft als b.v. de Leidsche Preparateur ter

[p. 589]

meer) zeer dikwerf regt onnatuurlijk. Naar zulk eene natuur is b.v. op Pl. 115 de daman afgeteekend, doch met eenen te langen hals en veel te uitgerekt ligchaam. Bij vele figuren is in den tekst geene melding gemaakt, uit welke werken zij ontleend zijn. De apen op Pl. 37 vertoonen een veel te anthropomorphisch gelaat. Bijzonder gebrekkig is de afbeelding van Orysteropus capensis op Pl. 109. De maiba of tapir van Sumatra op Pl. 120 is veel te kort ineen gedrongen. Bij den walvisch (Bal. mysticetus) op Pl. 168 ligt het oog te veel naar achteren en komt bij de figuur boven de borstvin op de plaats waar in het skelet het schouderblad moet liggen. Over 't geheel echter zijn de afbeeldingen bruikbaar, en in ons vaderland verscheen tot nog toe geen plaatwerk van dien omvang over de klasse der zoogdieren. Alleen de Natuurlijke Historie van buffon, die in 't einde der vorige eeuw alhier zoo wel in het Fransch nagedrukt als in het Hollandsch vertaald uitgegeven werd, kan er mede vergeleken worden. De afbeeldingen van schedels Pl. 42, 95 en 110 zijn onduidelijk en bijkans onbruikbaar.

De tekst geeft de geslachtskenmerken der zoogdieren met eene groote, veelligt hier en daar te groote, uitvoerigheid. Eenige soorten worden beschreven en anderen alleen opgeteld. Somtijds weet de Schrijver, door bijzonderheden over de levenswijze, uit reizigers ontleend, zijne beschrijvingen te verlevendigen en geeft eene, ook voor het niet wetenschappelijke publiek onderhoudende lectuur, b.v. bij den leeuw en olifant. Voor den wetenschappelijken lezer is het werk niet geheel bevredigend. Het bevreemdde ons den Canis pictus nog onder het geslacht der Hyaena's (bl. 202), Moschus pygmaeus (eene jonge Antilope spinigera) nog onder het geslacht Moschus vermeld te vinden, en als vaderland van den Tassius (bl. 111) het eiland Madagascar opgegeven te zien. Op bl. 337-339 wordt steeds voor Hippopotamus, Hyppopotamus gelezen. Met de opgave der snij- en hoektanden bij den kameel op p. 373 is de Schrijver geheel in de war. De vertaler, die nu en dan mijn Handboek der Dierkunde aanhaalt, had hieruit deze fouten kunnen verbeteren. Hoezeer hij zijne taak over 't geheel wèl volbragt heeft, is het echter duidelijk, dat hij geen dierkundige is. Tot op bl. 98 b.v. heeft hij genus (Gattung) met soort verward, en als soortskenmerken opgegeven, 't geen eigenlijk geslachtskenmerken zijn. Of hij Cavia teregt door Zeezwijntje vertaalt, betwij-

[p. 590]

fel ik. Drukfouten ontdekte ik slechts weinige, zoo b.v. bl. 13 veniae voor venae. Op bl. 66 wordt opgegeven dat fig. b eene vrouw van het ras der Boschjesmannen voorstelt; deze vrouw is ondertusschen op die Plaat bij fig. a geteekend, hetwelk eene copie is naar de bekende afbeelding van f. cuvier in de, door hem en geoffroy saint-hilaire uitgegevene, Hist. natur. des Mammifères. Van waar de Schrijver op bl. 59 de opgave ontleent, dat het achterhoofdsgat bij negerschedels 1/9 kleiner is dan bij schedels van den Kaukasischen stam, weet ik niet. Ik herinner mij dat soemmerring hetzelve grooter noemt, ik zelf vond het veelal van dezelfde grootte, maar eenigzins meer langwerpig.

j. van der hoeven.