Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1845

Geschiedenis der Christelijke Kerk onder de leiding der Apostelen. Door Dr. A. Neander. Uit het Hoogduitsch vertaald door Dr. J. Meijer, Predikant te Beetgum. Iste Deel. Te Groningen, bij W. Zuidema. 1844. In gr. 8vo. XX en 494 bl. f 4-75.

Wie kent de Geschichte der Pflanzung und Leitung der Christlichen Kirche durch die Apostel van den beroemden neander niet? Dat werk behoort geheel bij

[p. 473]

zijne Geschiedenis der Christelijke Kerk en bij zijn Leven van Jezus, ja wordt door vele bevoegde beoordeelaars nog boven dit laatste gewaardeerd. De Hoogleeraar van oordt heeft er in Waarheid in Liefde, 1842. II. een uitvoerig verslag van gegeven, waaruit menigeen voorzeker met belangstelling den aard en het doel van dit geschrift heeft leeren kennen. Hier zij de aanwijzing genoeg, dat neander zich met hetzelve heeft voorgesteld, eene meer grondige kennis niet slechts van de lotgevallen, maar ook van den geest, het eigenaardig karakter en de inwendige ontwikkeling der eerste Christeneeuw te bevorderen, en dit gedaan heeft met een oog op de verschillende rigtingen der wetenschap, die zich in onze dagen openbaren, en met de zucht, om naar den maatstaf, ons hier in handen gegeven, de latere werkingen des Christendoms in de wereld te beoordeelen. Geen wonder, dat dit geschrift in Duitschland een' gevestigden roem heeft verkregen, door de meest bevoegde beoordeelaars als om strijd werd geprezen, en reeds verscheidene oplagen heeft beleefd. Het was een gelukkig denkbeeld van den Eerw. meijer, die blijkens zijne vertaling van het Leven van Jezus getoond heeft, zoo wèl voor die moeijelijke taak berekend te zijn, om ook dit werk aan onze landgenooten aan te bieden. Wij spoeden ons, om er de aandacht op te vestigen, en willen daartoe, dewijl het voor opzettelijke en grondige beoordeeling te uitvoerig is, van hetzelve een kort overzigt geven.

Eene eerste afdeeling schetst de Christelijke kerk onder de Joden van Palestina. Hier leeren wij zoowel hare grondvesting op het Pinksterfeest, als hare innerlijke inrigting kennen. Inzonderheid trekken de aandacht de belangrijke gronden, waarop neander het gewone gevoelen aangaande het spreken der Apostelen in vreemde talen bestrijdt. Ook aangaande de gemeenschap van goederen worden hier hoogstbelangrijke wenken gegeven, en de oorsprong van het Diakonaat in het regte licht gesteld. Alleruitnemendst is de beschouwing van stefanus, als voorlooper van paulus, en wegbereider voor die vrijere en universeele opvatting des Christendoms, die aan dezen

[p. 474]

grooten Apostel hare voornaamste ontwikkeling had te danken.

De tweede afdeeling beschrijft de eerste aanvankelijke uitbreiding van het Christendom buiten Judea en ook onder de Heidenen. Hier worden wij inzonderheid bij den arbeid van philippus en petrus in en buiten Samaria bepaald. Schoon is het licht, dat hier over de geschiedenis der bekeering van den Heidenschen hoofdman cornelius opgaat.

Verreweg de uitvoerigste is de derde afdeeling, de verdere uitbreiding des Christendoms onder de Heidenen door de bemoeijing van den Apostel paulus behelzende. Zij vangt aan met eene uitvoerige beschouwing zijner voorbereiding tot het Apostelambt. Neander acht het teregt daartoe geenszins voldoende, om op de bekende geschiedenis zijner bekeering het oog te vestigen, maar verzamelt alles, wat met eenige zekerheid aangaande 's Apostels vroeger levenstijdperk bekend is, om daarin reeds de eerste aanleiding gade te slaan tot hetgeen hij later geworden is. Hij verdedigt de bovennatuurlijke opvatting zijner bekeering, en slaat hem verder op de baan zijner innerlijke ontwikkeling gade met eenen helderen en onbekrompen' blik. In de volgende hoofdstukken geeft hij een naauwkeurig verhaal van 's Apostels daden en lotgevallen tot aan het einde zijns levens, waarbij niet slechts de Handelingen der Apostelen, maar ook zijne brieven naauwkeurig onderzocht zijn en menig verschil tusschen die beiden is vereffend, terwijl ook de oudere overleveringen aangaande den omvang van 's Apostels werkzaamheid en de omstandigheden zijns doods aan grondige en tevens onpartijdige historische critiek worden onderworpen. Neander toont duidelijk, eene diepe exegetische en chronologische studie aan zijn onderzoek te hebben voorafgezonden, en menig bekend crux interpretum is door zijne gelukkige vereeniging van geleerdheid met scherpzinnigheid in een nieuw en helder daglicht geplaatst. Allerbelangrijkst is inzonderheid de ontwikkeling van de gemeenteinrigting en het kerkelijk leven onder de Christenen uit de Heidenen. De

[p. 475]

bepaalde charismata worden aan naauwkeurig onderzoek onderworpen, waarbij neander van het gevoelen uitgaat, dat de latere onderscheiding tusschen gewone en buitengewone gaven onjuist is. Wat het moeijelijke vraagstuk betreft, of paulus slechts eenmaal of tweemalen te Rome gevangen geweest is, de Schrijver verklaart zich voor het laatste gevoelen, en verdedigt het vooral door de aanwijzing, dat de tweede brief des Apostels aan timotheus niet wel gedurende zijne eerste gevangenschap geschreven kan zijn. Bij de behandeling der partijen, in de Corinthische gemeente voorhanden, is vooral de wederlegging der hypothese van schenkel, dat de veelbesprokene Christenpartij eene mystieke secte zou geweest zijn, bij uitstek grondig en scherpzinnig.

Zoo noemden wij een en ander punt in neander's voortreffelijk onderzoek, dat bijzondere aanbeveling verdient. Doch het is onmogelijk, alles, zelfs het voornaamste aan te wijzen, waardoor dit boek belangrijk is. Geheel onderschrijven wij de verklaring, in het reeds aangehaalde verslag gegeven: ‘Het is een werk, dat in zijne eigenaardigheid nog alleen staat, dat voor een iegelijk die met ons in de eerste oorkonden des Christendoms den meest oorspronkelijken afdruk van deszelfs geest en werking erkent, ten allen tijde zijne waarde behouden zal, en dat door diepe inzigten, scherpzinnige opmerkingen en zuivere voorstellingen zoo regt geschikt is, om op een tijd van beweging als de onze is, voordeelig te werken. Neander dringt diep in de geschiedenis der Apostolische tijden en brengt er veel uit voor den dag, dat tot nog toe voorbijgegaan was.’ Wij kunnen alzoo dit geschrift, hoezeer het reeds aan velen bekend zal zijn, gelijk wij vertrouwen, niet ernstig genoeg aanprijzen aan allen, wien het wezentlijk te doen is om een dieper inzien in het wezen der Christelijke openbaring. - In het tweede Deel, dat de geschiedenis der overige Apostelen bevat, wordt tevens de leer der Apostolische kerk, zoo als die in drie voorname rigtingen zich ontwikkeld heeft, uitvoerig en grondig uiteengezet. Men weet, dat dit laatste

[p. 476]

gedeelte, indien het mogelijk is, bijna nog belangrijker dan het eerste mag heeten.

Aangaande de vertaling nog een enkel woord. Het kan een woord van dank aan den Eerw. meijer zijn, die niet slechts den lof verdient van getrouwheid en naauwkeurigheid bij het verrigten zijner moeijelijke taak (wat bezwaren levert de stijl van neander niet op!) maar ook het werk met verschillende belangrijke aanteekeningen verrijkt heeft, en vooral zich de moeite getroostte, om de Duitsche kunsttermen, waaraan het oorspronkelijke zoo rijk is, voor meer algemeen verstaanbare bewoordingen te verwisselen. Hij meende teregt, gelijk hij aan het slot der voorrede opmerkt, dat hetgeen juist en duidelijk is gedacht, ook met gewone en voor elk verstaanbare woorden kan worden uitgedrukt, en dat het veelvuldig gebruik dier kunsttermen, en zoover het niet louter gewoonte is of schoolvosserij, een teeken mag heeten van gebrek aan juistheid en helderheid van begrippen. - Zoo is dan neander's geschrift in een echt Nederlandsch gewaad gestoken. - Vinde het ook bij ons dat onthaal, en stichte het dat nut, dat het bij onze naburen gevonden en gesticht heeft. Wij zien met belangstelling het tweede Deel te gemoet.