Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1844

J. van der Hoeven. Oratio de aucta et emendata Zoologia post Linnaei tempora; habita die VIII mensis Februarii anni MDCCCXLIII, quum magistratum academicum deponeret. Lugd. Batav. apud S. et J. Luchtmans. pp. IV et 52. f : - 60.

Gelijk de titel der boven aangekondigde redevoering vermeldt, was het doel van den Hoogleeraar j. van der hoeven, bij gelegenheid dat hij de waardigheid van Rector magnificus der Leidsche Hoogeschool aan zijnen ambtgenoot, den Hoogleeraar schrant, overdroeg, om voor zijne toehoorders kortelijk, in de hoofdpunten, te ontwikkelen, welke belangrijke vorderingen er sedert den tijd van linnaeus in den toestand der Zoölogie hebben plaats gegrepen; welk onderwerp Z. Hooggel. echter op eene zoodanige wijze wilde behandelen, dat hij niet den schijn mogt aannemen, iets aan de verdiensten van linnaeus zelven te kort te doen. Het is toch hoofdzakelijk aan de rigting, welke linnaeus aan de beoefening der Zoölogie heeft gegeven, dat wij de belangrijke vorderingen verschuldigd zijn, welke deze wetenschap door en na cuvier heeft gemaakt, en de Hoogleeraar mogt dus met regt zeggen, ‘cuvierum hoc seculo florere non potuisse, nisi floruisset seculo superiori linnaeus.’ Ten einde zich een juist denkbeeld van de verdiensten van dezen laatsten te maken, moet men zich eerst verplaatsen in den tijd, welke hem voorafging, en men mag het dus als zeer gepast aanmerken, dat de Hoogleeraar ons eerst een kort overzigt geeft van den toestand, waarin de Zoölogie verkeerde van dien tijd af, toen zij als 't ware door aristoteles werd gegrondvest, tot op de hervorming, welke linnaeus in de wetenschap bewerkstelligde. Hij was het, die het eerst orde wist te brengen in de menigte van daadzaken, door zijne voorgangers verzameld, en hem komt

[p. 546]

de roem toe van, door het tot stand brengen eener systematische verdeeling, het overzigt over het geheel gemakkelijker gemaakt te hebben: ‘Hanc vero ille nominis famam non tam novis inventis, quam purgando disciplinae formam nactus est.’ De verdiensten van den grooten man komen vooral uit, wanneer men nagaat, hoedanig zijne geboorte en eerste levensloop waren, en met welke bekrompene middelen hij zich in het begin moest behelpen. Na aldus de verdiensten van linnaeus helder in het licht gesteld te hebben, komt de Hoogleeraar tot zijn eigenlijk onderwerp, welks behandeling zich als van zelf aan het reeds gezegde aansluit.

De vorderingen der Zoölogie na linnaeus betreffen in de eerste plaats de vermeerdering van het aantal bekende geslachten en soorten, en het is vooral in dit opzigt, dat men deze wetenschap vermeerderd (aucta) mag noemen. Maar van veel meer belang rekent het de Hoogleeraar, dat zij ook verbeterd (emendata) is. Door de vorderingen, welke de ontleedkunde, en met name de vergelijkende ontleedkunde, sedert het begin dezer eeuw, heeft gemaakt, is de wijze van verdeeling veel natuurlijker geworden, en heeft men meer wezentlijke kenmerken ter onderscheiding leeren kennen. Onder de mannen, die hiertoe het meest hebben bijgedragen, komt vooral cuvier in aanmerking, wiens wetenschappelijke loopbaan door den Hoogleeraar met korte trekken wordt geschetst. De Schrijver hecht blijkbaar - en te regt - groote waarde aan de grondvesting eener goede, met de natuur overeenkomstige verdeeling; maar deze is niet het eenig voordeel, hetwelk wij voor de Zoölogie uit de beoefening der anatome comparata hebben getrokken. Door de werkzaamheden van eenen cuvier, blumenbach, meckel, rudolphi, treviranus en anderen is er eene meer volledige Physiologie of liever Biologie ontstaan, en heeft men eene meer naauwkeurige kennis aangaande vele levensverschijnselen verkregen; met name vermeldt de Hoogleeraar hier de Embryologie, de anatome generalis en de anatome microscopica. Na leeuwenhoek, is er een geruime tijd voorbijgegaan, gedurende

[p. 547]

welken men het gebruik van het mikroskoop, als 't ware, geheel heeft verwaarloosd; het was onzen tijd voorbehouden, dezen tak der natuurbeschouwing weder in het leven te roepen en door de meerdere volkomenheid onzer tegenwoordige werktuigen meer dan ooit te doen bloeijen. Niet alleen heeft men de ontdekkingen van leeuwenhoek allezins bevestigd gevonden, maar er ook vele nieuwe, hoogst gewigtige bijgedaan; vooral is onze kennis aangaande de infusoria door ehrenberg zeer vermeerderd. Onder die onderdeelen der historia naturalis, welke vooral in onzen tijd zijn bearbeid, behoort met name de Geologie, welke eerst, nadat de anatome comparata eene zekere hoogte had bereikt, met vrucht kon worden beoefend en inderdaad reeds tot eenen zoodanigen trap van volkomenheid is gebragt, ‘ut,’ gelijk de Hoogleeraar zich uitdrukt, ‘non sero nata, paucorum annorum industriâ comparata, sed perantiqua, perfecta fere ac conjuncto multorum seculorum studio exculta disciplina videatur.’ Ook op dezen tak der historia naturalis heeft de verbeterde toestand van het mikroskoop eenen gunstigen invloed uitgeoefend.

Dit is het kort beloop van deze in eenen eleganten Latijnschen stijl geschrevene redevoering, welke de Hoogleeraar eindigt met op eenige gebreken te wijzen, van welke men moet erkennen, dat de tegenwoordige wijze van beoefening der Zoölogie niet is vrij te pleiten. Het spreekt van zelf, dat de Redenaar zijn onderwerp slechts in de hoofdtrekken kon ontwikkelen; het afdalen tot kleinere bijzonderheden kwam bij eene gelegenheidsrede niet te pas. Maar des te meer is het eene verdienste van deze redevoering, dat de Hoogleeraar datgene, waarop het het meest aankomt, steeds behoorlijk in het licht stelt. Met korte en krachtige trekken worden de verdiensten van verscheidene groote mannen, op het gebied der historia naturalis, geschetst, met name van aristoteles, den vader dezer wetenschap; van plinius, meer als encyclopedist, dan wel als zelfstandig onderzoeker te roemen; maar vooral van linnaeus, buffon en cuvier. Wij hadden, korten tijd, vóórdat wij de Oratio van den Heer van der hoe-

[p. 548]

ven in handen kregen, bij isensee (Geschichte der Medicin und ihrer Hülfswissenschaften, Bnd. I. 1840, p. 69 sqq. en 121, Bnd. II. 1842, p. 196, 204 en 211) de beschouwingen gelezen, welke deze geleerde en elegante Duitscher omtrent deze zelfde personen in het midden brengt; maar wij moeten zeggen, dat, ook na de lezing hiervan, ons de kernachtige woorden van den Hoogleeraar van der hoeven niet minder boeiden, dan de wel eens wat gezwollen taal van den zoo even genoemden geschiedschrijver. Op sommige punten daarenboven is de Hoogleeraar vollediger (bijv. in zijne beschouwing van cuvier), op andere is zijne wijze van beschouwing eenigzins anders, dan die van isensee; zoo bijv. loopt de Hoogleeraar niet zoo hoog met buffon, als deze laatste. Hoe groot evenwel de verdiensten van linnaeus ook zijn, is het niet wat sterk, als de Hoogleeraar hem noemt: ‘alter veluti Aristoteles’? De geleerde Griek toch heeft niet alleen, zoo als linnaeus, orde in het bestaande gebragt, maar hij heeft, als 't ware, aan de wetenschap zelve het bestaan gegeven: wij zwijgen nog van zijne omvattende kennis in genoegzaam alle vakken der toenmalige wetenschappen.

Een kort verslag van de geschiedenis der Hoogeschool, onder het rectoraat van den Hoogleeraar, besluit deze redevoering; welk gedeelte men voorzeker ook, wegens stijl en wijze van voorstelling, met genoegen zal lezen. Aan het einde zijn eenige ophelderende aanteekeningen gevoegd.