Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1843

[p. 815]

De aardappelen.

De Aardappelen, derzelver geschiedenis, aard, nut, nadeel, teelt, ziekten enz., met uitvoerige aanwijzing van derzelver industrieel gebruik, monografisch bewerkt naar jasznüger, pfaff, vibarg, putsche, bertuch en anderen, door frederik Graaf berchtold, Dr. der Geneeskunde; met twee platen. Ziedaar den titel van een werk, van 573 bladzijden in groot octavo, door de vaderlandlievende Maatschappij van Oeconomie in het Koningrijk Bohemen, gedurende het afgeloopen jaar 1842, te Praag in het licht gegeven.

In dit met zeer veel zorg opgestelde werk, hetwelk de uitvoerigste tot nog toe bekend gewordene monographie van de aardappelplant bevat, vindt men de geschiedenis van dit merkwaardig gewas, deszelfs kruidkundige beschrijving, die van deszelfs soorten en verbasteringen, de geschiedenis en leer van deszelfs teelt, ontaarding, nut als voedselstof voor menschen en dieren, menigerlei industrieel gebruik enz. bijeen. Overal is op de litteratuur der plant, tot op den tegenwoordigen tijd, verwezen, en wordt, met bijvoeging van statistische opgaven, het onderwerp met ongemeene vlijt van alle zijden beschouwd en toegelicht.

Wat de geschiedenis van den aardappelbouw betreft, zoo weet men, dat dezelve reeds bij de oude Peruanen, ten tijde der Incas, in gebruik was, zonder dat men echter tot nog toe heeft kunnen ontdekken, waar dit, toenmaals bereids tot de door menschenhand gekweekte planten behoorend gewas, zijn eigenlijk vaderland heeft en in het wilde voorkomt. Ondertusschen is het nagenoeg uitgemaakt, dat dit oord nergens anders gezocht kan worden dan in de Andes. Onzeker ook is men omtrent den zeeman, die de eerste aardappelen naar Europa heeft overgebragt. Deze eer wordt nu eens den slavenhandelaar john hawkin toegekend, dien men wil dat reeds in het jaar 1565 aardappelen naar Ierland zou gebragt hebben; dan weder aan den beroemden francis drake, die, zoo men meent, dezelve in 1586 in Engeland heeft ingevoerd, of ook weder aan den ongelukkigen walther raleigh, die dezelve mede omstreeks dien tijd, en voor de tweedemaal in het jaar 1623, uit Amerika gehaald heeft. Overigens had reeds peter de Martelaar in 1511 eene

[p. 816]

eerste tijding van de plant medegedeeld, en in 1590 heeft de bekende bauhinus haar voor het eerst wetenschappelijk onderzocht, en haar den naam gegeven, dien zij nog altijd in de kruidkunde behouden heeft: solanum tuberosum esculentum.

De verbreiding der nuttige en thans onontbeerlijk geworden voedingsplant geschiedde zeer langzaam, vermits het gemeene volk vele vooroordeelen tegen dezelve had. Men pootte haar in eenige streken opzettelijk, om haar door herders en andere gemeene lieden te laten stelen, in het denkbeeld, dat gestolen goed voor dit slag van menschen meer bekoorlijks zou hebben dan gegeven. Desniettemin kon echter eerst na den grooten hongersnood in de jaren 1771 en 1772 de meer algemeene invoering der aardappelen doorgezet worden, daar in dien tijd van spijsgebrek de aardappelen in de oorden, waar zij reeds in aanmerkelijke hoeveelheden aangekweekt werden, hunne nuttigheid op het luisterrijkst hadden doen blijken. Reeds in het begin van den zevenjarigen oorlog deed Graaf schlaberndorf, ook in andere opzigten een weldoener van Silezië, Minister en Stedehouder van frederik den Grooten in die provincie, uit wijze voorzorg, daar hij wel begreep dat de oorlog van langen duur zou zijn, de aardappelteelt met geweld bij de Silezische landlieden invoeren; en inderdaad zonder de hier geteelde aardappelen zouden menigmaal noch de legers, noch het volk zelf hun levensonderhoud hebben kunnen vinden. In het hongerjaar 1771 stierven in Saksen, waar destijds de aardappelbouw nog niet in zwang was, 100,000 menschen van honger, in Boheme zelfs 180,000, en 20,000 Bohemers verhuisden naar Silezië, waar niemand van honger stierf, omdat men hier aardappelen had.

De hier voorkomende waarschuwingen zijn inzonderheid van tweederlei aard, aan den eenen kant namelijk tegen het verdringen van den koren- door den aardappelbouw, aangemerkt in dit opzigt op verscheidene plaatsen reeds eene verkeerde verhouding is ingeslopen, en aan den anderen kant tegen de reeds zoo verderfelijk gewordene uitbreiding van den aardappelbrandewijn, die hier als een langzaam werkend vergif geschandmerkt wordt.

Op bladz. 711 Mengelw. reg. 15 v.b. leze men: Zahme xenien.